13- mavzu: elektroliz. Elektroliz qonunlari reja

Elektrolitning suyuqlanmasi yoki eritmasi orqali elektr toki o'tganida elektrodlarda sodir 
bo'ladigan oksidlanish-qaytarilish jarayoni elektroliz deyiladi.
Elektrolizda katod kationlarga elektronlar beradi, anod esa anionlardan e1ektronlar biriktirib oladi.
Elektro1izni o'tkazish uchun elektrodlar elektrolitning suyuqlanmasi yoki eritmasiga botiriladi va 
ular o'zgarmas tok manbayiga ulanadi. Elektroliz o'tkaziladigan asbob 
elektrolizor 
yoki 
elektrolitik 
vanna 
deyiladi.
Elektrolitlar suyuqlanmalari bilan suvli eritmalarni elektrolizini bir-biridan farqlash lozim.
Suvli eritmalar elektrolizi. 
Suvli eritmalar elektrolizida elektrolitning ionlaridan tashqari 
reaksiyalarda yodorod ionlari yoki gidroksidlonar ham ishtirok etishi mumkin. Vu ionlar suvning 

---

dissotsilanishi natijasida hosil bo'ladi. Hosil bo'layotgan ionlar tegishli elektrodlarga tomon 
harakatlanadi. Katodga elektrolitning kationlari bilan vodorod N+, anodga elektrolitning anionlari 
bilan gidroksid ionlari OH
-
tortilaveradi.
Katodda qanday ionlar qaytariladi-yu, anodda qanday ionlar oksidlanadi? Bu
 
savolga javob berish 
uchun 
kimyoviy reaksiyalar tezligi reaksiyaga kirishuvchi moddalarning tabiatiga va 
konsentratsiyasiga bog'liqligini esga olaylik. Vinobarin, 
shu 
elektrolitning kationlari yoki N+ ionlari, 
elektrolitning anionlari yoki gidroksid-ionlaridan qaysi biri nisbatan aktiv ekanligini bilish zarur. 
Kationlarning aktivligini rus olimi N.N. Beketov taklif etgan metallarning bir-birini siqib 
chiqarish qatoriga asosan muvofiq keladigan elektrokimyoviy kuchlanish qatoriga qarab 
aniqlash mumkin. 
Vu qatorni ko'zdan kechirar ekanmiz, ionlarning kimyoviy aktivligi tegishli 
metallarning aktivligi o'zgarishi yo'nalishiga qarama-qarshi tomonga o'zgarishi lozim, degan 
xulosaga kelamiz. Chunonchi bu
 
qatorda kaliy atomlari eng aktiv bo'lsa, aksincha uning ionlari eng 
noaktivdir: 
K, Sa, Na, Mg, A1, Zn, Fe, Ni, Sn, R, N
2
, Cu
, 
Hg, Ag, Pt, Au
kimyoviy aktivligi kamayadi
K
+
, Sa
2
+, Na
+
, M
g
2+
, Al
3+
, Zn
2
+, Fe
2
+, Ni
2+
, Sn
2
+, R
2+
, N
+
,
Cu
2
+ Hg
2+
, Ag
+
, Pt
4
+ Cu
3+
kimyoviy aktivligi ortadi
Bu 
qator shuni ko'rsatadiki, sharoit bir xil bo'lganda suvli eritmalarda katodda Cu
2+
dan Au
3+
 
gacha 
bo'lgan kationlar qoladi. Tarkibida K+ dan R
2
+ gacha kationlar bo'lgan tuzlar elektroliz qilinganda, 
sharoit bir xil bo'lganda, N
+
ionlari qaytariladi. Modomiki, kimyoviy reaksiyalar tezligi reaksiyaga 
kirishuvchi moddalarning konsentratsiyalariga ham bog'liq ekan, vodorod ionlari kam bo'lganda 
(neytral muhitda) katodda elektrokimyoviy kuchlanishlar qatorida vodoroddan oldin joylashgan ba'zi 
metallar ham qaytarilishi mumkin.