12-ma'ruza. O'Zbekistonning quruq issiq iqlim sharoitida issiqlikga chidamliligi. Binoning issiqlik energetik samaradorligini baholash. Reja

12-MA'RUZA. O'ZBEKISTONNING QURUQ ISSIQ IQLIM SHAROITIDA ISSIQLIKGA CHIDAMLILIGI. BINONING ISSIQLIK ENERGETIK SAMARADORLIGINI BAHOLASH.
Reja
1. Quruq issiq iqlim sharoitida issiqlikka chidamlilik
2. Binoning issiqlik energiya samaradorligini baholash
Tayanch so'z va iboralar: issiqlikka chidamlilik, quruq issiq iqlim, binoning issiqlik energiya samaradorligi, baholash
Ma'ruzaning maqsadi – quruq, issiq iqlim sharoitida issiqlikka chidamlilik bilan tanishish.
Quruq issiq iqlim sharoitida tashqi o'rab turgan tuzilmalarni loyihalash ularning issiqlik barqarorligini hisobga olishni talab qiladi. Bunday holda, quyidagi qoidalarga amal qilish kerak:
- konstruksiyalarning issiqlik barqarorligi materiallar qatlamlarining tartibiga bog'liq;
- tashqi havo harorati tebranishlari amplitudasining susayishi qiymati ikki qatlam tuzilma ν, agar issiqlikka chidamliroq material ichkaridan joylashgan bo'lsa, ortadi;
- agar tuzilmada havo bo'shlig'i bo'lsa, uning issiqlik qarshiligi ortadi;
- yopiq havo bo'shlig'ida issiqlikni aks ettiruvchi sirt bilan issiqlik himoyani tashkil qilish tavsiya etiladi.
Issiqlik barqarorlikni hisoblash uchun quyidagilarni aniqlash kerak:
- o'rab turgan tuzilmaning ichki yuzasi harorat o'zgarishlarining kerakli amplitudasi А_{τ в}^тр:
(12.1)
By yerda - iyul oyining o'rtacha oylik tashqi havo harorati, ⁰С;
- harorat o'zgarishining hisoblangan amplitudasining damping qiymati
tashqi havo ν yopma tuzilmada. Bir xil qatlamlardan tashkil topgan yopma uchun ν formula bilan aniqlanadi:
, (12.2)
Bu yerda D =R₁s₁+R₂s₂ + ∙∙∙ + R_is_i – issiqlik inertsiya;
R_i – issiqlik qarshilik i- qatlam, m²∙⁰С/Вт,
s_{i } materialning issiqlik o’zlashtirish koeffitsienti i- qatlami, Вт/(м²∙⁰С);
a_в –yopma tuzilmaning ichki yuzasi issiqlik uzatish koeffitsienti, Вт/(m²∙⁰С);
a_н – yozgi sharoit uchun o'rab turgan tuzilmaning tashqi yuzasi issiqlik uzatish koeffitsienti, Вт/(m²∙⁰С);
Y_i – tashqi yuzaning issiqlik o’zlashtirish koeffitsienti i-qatlam, Вт/(m²∙⁰С).
- iyul oyida tashqi havo haroratining tebranishlarining hisoblangan amplitudasi А_tн^расч:
, (12.3)
Bu yerda A_tн - iyul oyida tashqi havodagi kunlik tebranishlarning maksimal amplitudasi,⁰С;
I_max – to'g'ridan-to'g'ri quyosh nurlanishining maksimal qiymati (vertikal devorning g'arbiy yo'nalishi), Вт/m²;
- tarqalgan quyosh radiatsiyasining o'rtacha qiymati, Вт/m²;
a_н – o’rovchi tuzilmaning tashqi yuzasi issiqlik uzatish koeffitsienti yozgi sharoit uchun yopmalar, Вт/(m²∙⁰С).
- yopmaning ichki yuzasining harorat o'zgarishlarining amplitudasi
А_τв, ⁰С:
(12.21)
Agar A_в , bo’lsa o'rab turgan tuzilma issiqlikka chidamlilik standartlari talablariga javob beradi.
Biroq, quruq issiq yozda issiqlikka chidamliligi kunning barcha soatlarida ta'minlanishi uchun shartni ham bajarish kerak: ν ≥40. Ushbu cheklovga ehtiyoj tashqi havo haroratining kunlik o'zgarishini hisobga olgan holda harorat o'zgarishi amplitudalarini hisoblashda aniqlandi [24]. Grafik tushuntirish rasmda ko'rsatilgan. 12.4.

1 - yopmaning ichki yuzasi harorat o'zgarishlarining amplitudasi A_в susaytirishning turli qiymatlari uchun  o'rab turgan tuzilmadagi tashqi havo haroratining hisoblangan amplitudasi; 2  o'rab turgan tuzilmaning ichki yuzasi harorat o'zgarishlarining talab qilinadigan amplitudasi A_в
12.4-rasm. Tuzilmaning harorat o'zgarishi amplitudalari, havo haroratining kunlik o'zgarishi funktsiyasi sifatida. Issiqlik muhofazasi uchun O'zbekiston hududini yozgi ish sharoitlariga ko'ra shartli ravishda ikki zonaga bo'lish mumkin (12.5-rasm).
Zonalar: 1 - yuqori himoya; 2 - o'rtacha himoya
12.5-rasm. Issiqlik muhofazasi zonalarining yozgi ish sharoitlariga ko'ra sxematik xaritasi
Binoning issiqlik energiyasi samaradorligini baholash
Binoning issiqlik energiyasining samaradorligi quyidagi mezonlar bilan belgilanadi:
- binoning kompakt ko'rsatkichi К_зд, 1/m;
- isitish mavsumida isitish uchun issiqlik energiyasining solishtirma iste'moli, q_от, кДж/(m²·⁰С·kun) yoki кДж/(m³·⁰С·kun);
- binoning keltirilgan issiqlik uzatish koeffitsienti К_т, Вт/(m²·⁰С);
- binoning issiqlik uzatishning pasaytirilgan o'tkazuvchanlik koeffitsienti К_т^tr, Вт/(m²·⁰С);
- binoning issiqlik uzatishning keltirilgan shartli infiltratsiya koeffitsienti К_т ^inf , Вт/(m²·⁰С);
- isitish mavsumida binoda o'rtacha havo almashinuvi n_о, soat^-1;
- binoning fasadsini oynalash koeffitsienti p.
Hisoblangan kompakt К_зд , 1/m, formula bilan aniqlanadi
К_зд =S_об^огр /V_от , (12.22)
Bu yerda S_об^огр – binoning isitiladigan hajmining barcha tashqi o'rab turgan tuzilmalarining ichki yuzasining umumiy maydoni, shu jumladan yuqori qavat va sokol yopmasi, m²;
V_от – binoning tashqi yopmalarining ichki yuzalari bilan chegaralangan hajmga teng binoning isitiladigan hajmi, м³.
Tavsiya etilgan qiymatlardan oshmasligi kerak [26]:
0,25 – 16 va undan yuqori qavatli binolar uchun;
0,29 - 10 dan 15 qavatgacha bo'lgan binolar uchun;
0,32 – 6 dan 9 qavatgacha bo'lgan binolar uchun;
0,36 - 5 qavatli binolar uchun;
0,43 – 4 qavatli binolar uchun;
0,54 – 3 qavatli binolar uchun;
0,61; 0,54; 0,46 – mos ravishda ikki, uch va to'rt qavatli blokli va seksiyali uylar uchun;
0,9 – mansartdsli ikki qavatli va bir qavatli uylar uchun;
1,1 – bir qavatli uylar uchun.
Agar hisoblangan qiymat normallashtirilgan qiymatdan ko'p bo'lib chiqsa, u holda bino hajmining shaklini o'zgartirish kerak.
Barcha bino tuzilmalari uchun issiqlik o'tkazuvchanligining pasaytirilgan o'tkazuvchanlik koeffitsienti, К_т^tr, formula bo'yicha alohida o'rab turgan tuzilmalar va ularning maydonlarining issiqlik o'tkazuvchanligiga nisbatan pasaytirilgan qarshilik bilan aniqlanadi
К_т^tr= β (S_ст/R_ст+ S_ок/R_ок+S_дв/R_дв+n S_кр/ R_кр+n S_осн/ R_осн)/ S_об^огр, (12.23)
Bu yerda β – turar-joy binolari uchun olingan qo'shimcha hisobga olinmagan issiqlik yo'qotishlarini hisobga olgan holda koeffitsient β=1,13 va jamoatchilik uchun β=1,1;
S_ст, S_ок, S_дв, S_кр, S_осн - mos ravishda devorlar, derazalar, eshiklar, tomlar (yopmalar, chordoqlar), poydevorlar (podvallar, erdagi pollar),m²;
R_ст, R_ок, R_дв , R_кр, R_осн - mos ravishda devorlar, derazalar, eshiklar, tomlar (yopmalar, chordoqlar), poydevorlar (podvallar, erdagi pollar) issiqlik o'tkazuvchanligining pasayishi; m²·⁰С/Вт;
n - jadvalga muvofiq tashqi havoga nisbatan yopmaning tashqi yuzasi holatiga qarab olingan koeffitsient 5.6-jadval. Binoning tashqi to'siqlariga tutashgan bo'shliqlar va xonalar uchun, shu jumladan issiq chodirlar va podvallarning podval shiftlari, ichki harorat bilan t_пр, bundan tashqari t_в> t_пр > t_н , koeffitsientni formula bo'yicha hisoblash tavsiya etiladi
n =( t_в - t_пр) / (t_в- t_н); (12.24)

S_об^огр – formulada bo'lgani kabi (12.19).