12 kirish dissertatsiya mavzusining asoslanishi va uning dolzarbligi

Quyma detallarni konstruksiyalash. 
Cho„yan 
cho„zilishga 
nisbatan 
qisqarishga qarshilik ko„rsatadi. Shu 
boisdan 
cho„yan 
detallarning 
konstruksiyalarini 
ishlab 
chiqishda 
ularning qarshilik hususiyatlari hisobga olinishi zarur. Masalan, 2.2.20-rasmdagi 
burchaklik detalning tokcha burchak ichiga qovurg„a loyihalanishi lozim.
Quyish 
jarayonida 
qiyinchilikka 
uchramaslik 
uchun 
loyihalanadigan 
detalning 
metall 
ajratish 
chizig„iga 
perpendikular 
qilib 
yoritish 
nurlari 
o„tkazilsa, model element (qism)laridan 
tushadigan soyalar qismlari aniqlanadi 
(2.2.21-rasm, 
a, b 
va
 c
). Soyalar tushadigan 
qismlarini yo„qotishga harakat qilinadi 
(2.2.22-rasm, 
a, 
b
va 
c
). 
Bunday 
loyihalashda quyish jarayoni osonlashadi 
va tannarxi kamayadi hamda detalning 
og„irligiga va mustahkamligiga putur yetkazilmaydi. 
Murakkab shaklga ega detallarga 
ishlov berish qiyinligini hisobga olgan 
holda 
ularni 
qismlarga 
ajratib 
loyihalanadi. 
Detal qismlariga ishlov berilganda 
2.2.20-rasm 
2.2.21-rasm 2.2.22-rasm 
2.2.23-rasm 

---

80 
va valga o„tkaziladigan teshikka (2.2.23-rasm, 
a
) hamda valga 10
0
– 15
0
li faskalar 
qirqiladi. So„ngra presslab birlashtiriladi (2.2.23-rasm, 
b
). 
Mashina detallari va biriktirishning texnologiyalikligi. 
Mashina 
detallarining shakli (forma)lari murakkab bo„lmasligi, ya‟ni egri chiziqli, fasonli 
formalardan qochish, iloji boricha ishlov berishga moslanadigan aylanish va tekis 
sirtlardan loyihalanishi zarur. Murakkab formadagi detallarga ishlov berish uchun 
maxsus dastgoh va kesuvchi asboblardan foydalanishga majbur bo„linadi. Bu esa 
detal tannarxini ko„p marta oshirib yuboradi. 
Detallarga ishlov berishda eng kam (minimal) hajmda vaqt sarflanishi lozim. 
Teshik ochishga mo„ljallangan sirtda bobishka (o„sma) (2.2.24-rasm, 
a
) yoki 
toretslash (2.2.24-rasm, 
b
va 
c
) ko„ndalang parma o„qiga tekis joy bilan 
taminlanishi lozim. Ishlov berishda qirquvchi asboblarning kirishi va chiqish 
joyida protochka bo„lishi lozim. (2.2.25-rasm, 
a
va 
b
). 
 
2.2.24-rasm 2.2.25-rasm 
Agar qirquvchi asbobning erkin chiqishi ko„zda tutilmagan bo„lsa, u vaqtda 
o„tish joyi kesuvchi asbobning shakli va o„lchamiga mos kelishi shart (2.2.26-
rasm). Rezbali detallarni o„zaro nominal biriktirishda faskalar ochilishi lozim 
(2.2.27-rasm, 
a
). Quyma detallarda burchaklari yumaloqlangan bo„lishi kerak 
(2.2.27-rasm, 
b
, 
c
). 

---

81 
 
2.2.26-rasm 2.2.27-rasm 
Rezbali 
detallarda 
faska, 
protochka 
kabi 
elementlari bo„ladi. Ularni rezbaning 
d
tashqi diametri 
va 
P
qadamiga nisbatan taxminiy o„lchamlarda 
chizilishi mumkin. Faska 
c≈P
, protochka eni 
b≈2P
qilib 
olinadi (2.2.28-rasm, 
a
va 
b
).