12-боб. ҚУрилиш майдонида геодезик ишларни ташкилэтиш ва инженер-геодезик қидирув ишлари

12.3-§. Геодезик қидирув ишларни ва унда техник ҳужжатлар

Тўпланган маълумотлар характерига боғлиқ ҳолда иқтисодий ва инженерлик қидирув ишларига ажратилади. Иқтисодий қидирув жараёнида иқтисодий характерга эга бўлган материаллар ва маъ­лумотларни тўплаш,тизимлаштириш ва қайта ишлаш амалга оши­рилади, қурилиш учун ерни ажратиш бўйича келишув бажа­рилади ҳамда иншоот учун ажратилган майдондаги бузиладиган бино ва иншоотларни баҳолаш амалга оширилади. Иқтисодий қидирув танланган ҳудудда иншоот қуриш мақсадга мувофиқлигини аниқ­лайди. Бунда қурилиш хомашё, қурилиш материаллари, транспорт, ишчи кучи ва бошқалар билан таъминланганлиги инобатга олинади.

Инженерлик қидирув келажакда қуриладиган ҳудудни табиий шароитини ўрганиш учун бажарилади.
Инженерлик қидирувнинг асосий турларига инженер - геодезик, инженер - геологик ва инженер-гидрометрологик қидирувлар киради.
Инженер-геодезик қидирув жараёни қурилишга мўлжалланган ҳудудда тафсилот ва рельефни ўрганиш ва съёмка қилишга қаратилади.
Инженер-геологик қидирув жараёни пойдевор тупроқлари, Ер ости сувлари, физикавий-геологик жараёнлар ва уларни содир этилиш шаклларини ўрганишга қаратилади. Шу билан бирга материаллардан фойдаланиш масалаларини ечиш ҳам мумкин.
Инженер – гидрометеорологик жараён иқлим ва юза сувларини ўрганишга қаратилган.
Иншоотни лойиҳалаш турига боғлиқ равишда қидирувнинг алоҳида турларининг аҳамияти турлича бўлиши мумкин. Масалан, электр узатиш линияларини лойиҳалашда инженер-геодезик қидирув асосий ҳисобланади. Кўп қаватли баланд, ноёб иншоот­ларни лойиҳалашда эса инженер-геологик қидирув асосий ҳисобланади. Инженер-геодезик қидирувнинг айрим турлари инже­нер-геологик масалаларни ечишга йўналтирилган бўлиши мум­­кин, масалан, иншоот асосида жойлашган жинсларнинг мик­росилжишини геодезик усуллар ва жиҳозлар ёрдамида ўрганишда. Гид­ротехник иншоотларни, айрим ҳолларда кимёвий заводларни лойиҳалашда, инженер-гидрометеорологик қидирув асосий ва ҳал этувчи бўлиб ҳисобланиши мумкин.
Айрим иншоотларни лойиҳалашда қидирувнинг албатта бошқа турлари ҳам бажарилади.
Ўрганилаётган ҳудудда аксарият табиий жараёнлар ўзаро боғлиқ, шунинг учун бундай ҳолатларда комплекс (биргаликда) қидирув ўтказилади. Комплекс қидирувлар техникавий асосланган ва иқтисодий самарадор қурилиш лойиҳаларини ишлаб чиқишга имкон беради.
Чизиқли ва майдонли иншоотлар қидирувларига ажратилади.Чизиқли инженерлик қидирувлар темир ва автомобил йўллари, каналлар, қувурўтказгичлар, электр узатиш линиялари, алоқа линияларини лойиҳалашда ва қуришда бажарилади.
Майдонли иншоотларни қидирув ишларида, масалан, саноат корхоналари, поселкалар, плотина ва бошқа иншоотларни қидиру­вида, ушбу ҳудудларнинг ўзида чизиқли иншоотлар (йўллар, қувурўтказгичлар ва бошқа) нинг катта бўлмаган трассаларни жойга кўчиришдаги қидирув ишларини амалга оширишга тўғри келади.
Инженерлик - қидирув хизмати. Қурилиш мақсадида амалга ошириладиган инженерлик қидирув ишлари “ЎзДавер­гео­дезка­дастр“ Давлат қўмитаси ва“Қурилиш“ вазирлиги тасарруфидаги корхона ва ташкилотлар томонидан бажарилади.
Инженерлик қидирув қурилиш ишлаб чиқаришининг ташкилий қисми сифатида қуйидаги технологик кетма - кетликда қаралади: қидирув-лойиҳалаш - қурилиш. Юқорида айтиб ўтилган вазирлик тасарруфидаги “ЎзГАШКЛИТИ” ДУК асосан республиканинг барча ҳудудлари бўйича қидирув ишларини олиб боради.
Қидирув ишларини бажариш учун махсуслаштирилган қидирув ташкилотлари ва корхоналарида объект бўйича иш ҳажмига боғлиқ ҳолда экспедициялар, партиялар, отрядлар ёки гуруҳлар шакллан­тирилади. Дала ишлари бўлинмасининг таркиби буйруқ билан расмийлаштирилади.
Инженер - қидирув бўйича норматив ҳужжатлар. Инженерлик қидирув ишлари бир қатор норматив ҳужжатлар (ҚМҚ, ШНҚ, қўрсатмалар ва бошқ.) асосида юритилади.
Инженерлик қидирув ишларига асосий талаблар, уларни бажариш бўйича меъёрлар ва қоидалар қуйидаги ҳужжатлар таркибида келтирилган:

1. 
   Порядок определения стоимости топографо-геодезических и инженерно-геологических работ. (Топографик-геодезик ва инженер-геологик ишлар баҳосини аниқлаш тартиби) (Давархитектқурилиш томонидан 28.10.2005й. № 60-сонли буйруғи билан тасдиқланган);
   
2. 
   Нормы времени и расценки на работы по геоинформа­цион-ному обеспечению градостроительной деятельности. Шаҳа­р­соз­лик фаолиятини геомаълумотлар билан таъминлаш ишлари учун вақт ва баҳолаш меъёрлари.1-2 том. Инженерлик-геодезик қидирув ишлари (Давархитектқурилиш томонидан 28. 04. 2009й. №55-сонли буйруғи билан тасдиқланган);
   
3. 
   ШНК 4.18.01-09 Сборник ресурсных сметных норм на инженерно-геодезические изыскания. ШНК 4.18.01-09 Инже­нер­лик-геодезик қидирув учун смета меъёрлари тўплами. 1-5 Тўплам (Давархитектқурилиш томонидан 28.04.2009й. №55- сонли буйруғи билан тасдиқланган).