12-боб. Иш ҳАҚи ва меҳнат муносабатлари

Ишбай иш ҳақи
ишчининг 
ишлаб чиқарган маҳсулот миқдори ва сифати ѐки бажарган ишининг 
ҳажмига қараб тўланадиган иш ҳақидир.
Маҳсулот бирлиги учун 
тўланадиган иш ҳақи миқдори тариф ставкасидаги ҳақни ишлаб чиқариш 
меъѐрига тақсимлаш йўли билан аниқланади.
Иш ҳақи тизими ўз ичига ҳақ тўлаш шаклларининг аниқ меҳнат 
шароитларини ҳисобга оладиган турлари мажмуини олади. Жумладан: 
- тўғри ишбай ҳақ тўлаш тизими; 
- ишбай-мукофотли ҳақ тўлаш тизими; 
- ишбай-прогрессив ҳақ тўлаш тизими. 
Тўғри ишбай ҳақ тўлаш тизимида
ишлаб чиқариш меъѐри қай 
даражада бажарилишидан қатъий назар, иш ҳақи ягона маҳсулот бирлиги 
учун белгиланган тариф бўйича тўланади. 
Ишбай-мукофотли ҳақ тўлаш 
тизими
бир қанча кўрсаткичлар, масалан, режа топшириғидан ортиқча 
ҳажмда ишлаб чиқарилганлиги, юқори сифат даражаси таъминланганлиги ва 
бошқалар учун мукофот беришни назарда тутади. 
Ишбай-прогрессив ҳақ 
тўлаш тизимида
ишчининг белгилаб қўйилган меъѐр доирасида ишлаб 
чиқарган маҳсулотига унинг бирлиги учун белгиланган тариф бўйича иш 
ҳақи берилади, меъѐрдан юқорисига эса оширилган ҳақ (тариф) бўйича пул 
тўланади. Ишбай иш ҳақи тизимида якка тартибдаги, жамоа ва ижара 
пудратида қўлланиладиган меҳнатга ҳақ тўлаш фарқланади. Бунда олинган 
тайѐр маҳсулот учун унинг сифати ва ишлаб чиқариш чиқимларини ҳисобга 
олиб ҳақ тўланади. Ҳақ тўлашнинг жамоа шаклида иш ҳақи бригада, цех ва 
бошқа бўлинманинг пировард меҳнат натижаларига боғлиқ қилиб қўйилади. 
Бунда ҳар бир ходим фақат ўзига берилган шахсий топшириқларгагина эмас, 
балки шу билан бирга бўлинманинг бутун иш ҳажмини ҳам бажаришдан 
манфаатдор бўлади. 
Ишчиларнинг иш ҳақини табақалаштириш энг аввало давлат тариф 
тизими ѐрдамида амалга оширилади. 
Тариф тизими
– тармоқлар ва