12-амалий машғулот. Мавзу: ОҒРИҚ Қолдирувчи (анальгетик) воситалар машғулот режаси

Кўкнори – Papaver somniferum (таркибида морфин, кодеин, папаверин ва бошқа алкалоидлар сақлайди).
Кимёвий тузилишига қараб опий алкалоидлари фенантрен ва изохинолин унумларига бўлинади. Фенантрен унумлари (морфин, кодеин ва б.) МНС га сусайтирувчи (анальгетик, йўталга қарши), изохинолин қатори алкалоидлари (папаверин ва б.) эса силлиқ мушакларга бевосита спазмолитик хоссаларга эга. Морфин қорадорининг асосий алкалоиди бўлиб ҳисобланади. Тиббиётда ишлатишга мўлжалланган опийда морфиннинг миқдори 10%ни ташкил этиши керак.


Морфиннинг оғриқ қолдирувчи таъсири механизми


1) афферент йўлларнинг марказий қисмларида оғриқ импульсларининг нейронлараро ўтказилиш жараёнини сусайтиради;
2) оғриқни баҳолашни ва унга бўлган реакцияни субъектив-эмоционал қабул қилишни бузади. Унинг анальгетик таъсирининг механизми-опиоид рецепторлар билан ўзаро таъсирлашиши натижасида антиноцицептив системанинг фаоллигини оширишига боғлиқ. Морфиннинг опиоид рецепторларни кучайтириши унинг МНСда оғриқ импульсларининг нейронлараро ўтказилишини бузиши натижасида юзага чиқади.


Морфиннинг марказий нерв тизимига таъсирлари:


I. Сусайтирувчи самаралар:

• 
  Оғриқни қолдиради;
  
• 
  Тинчлантиради (седатив самара);
  
• 
  Уйқу чақиради;
  
• 
  Нафас марказини сусайтиради (нафас олишлар сони камаяди, лекин нафас чуқур бўлади, кейин яна пасаяди, аммо юзаки бўлади, сўнг даврий нафас пайдо бўлади ва ўлим нафас марказининг фалажланиши ҳисобига юзага чиқиши мумкин);
  
• 
  Йўтал марказини сусайтириши ҳисобига кучли йўталга қарши фаолликка эга;
  
• 
  Гипоталамусда жойлашган ҳароратни бошқариш марказини сусайтиради ва тана ҳароратини туширади (аммо, кучли ифодаланган гипотермия унинг катта дозаларидагина юзага чиқиши мумкин);
  
• 
  Қусиш марказини сусайтиради;
  
• 
  Иштаҳани пасайтиради;
  
• 
  Гонадотроп гормонлар секрециясини пасайтиради.
  

II. Кучайтирувчи самаралар:

• 
  Эйфория юзага чиқади;
  

• 
  Кўзни ҳаракатлантирувчи нерв марказини кучайтириши ҳисобига миоз пайдо бўлади;
  

• 
  Адашган нерв марказини кучайтириши сабабли брадикардия келиб чиқади;
  
• 
  Гипоталамусда АДГ ишлаб чиқарилишини ошириши натижасида диурезни камайтиради;
  

• 
  Пролактин секрециясини кучайтиради;
  

• 
  IV қоринча тубида жойлашган қусиш марказининг хеморецепторларини улаб юборувчи (пусковая) соҳани (trigger zone) қўзғатиши сабабли қусиш марказини кучайтиради ва қусиш келиб чиқади.