11-sinf biologiya imtihon savollari javoblari bilet-1

2-savolga javob.
Hayvonlarda haroratning turli sharoitlariga nisbatan moslanishlar. Evolutsiya jarayonida issiqqonli
(gomoyoterm) va sovuqqonli (poykiloterm) hayvonlarda haroratning turli sharoitlariga nisbatan xilma-xil
moslanishlar paydo bo‘lgan. Bu moslanishlar 
biokimyoviy, fiziologik, morfologik, etologik
moslanishlarga
bo‘linadi. 
Biokimyoviy moslanishlar
. Muhitning past haroratida sovuqqonli hayvonlar
organizmida ichki muhitini hosil qiluvchi suyuqliklar tarkibida suvning muzlashiga to‘sqinlik qiluvchi
moddalar to‘planadi. Masalan, sovuq haroratli suv
muhitida yashovchi baliqlar tanasida muz kristallari
hosil bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaydigan glikoproteinlar, hasharotlarda esa glitsirin to‘planadi. Issiqqonli
hayvonlarda moddalar almashinuvi jadalligi ortadi. 
Fiziologik moslanishlar
issiqlik ajralish darajasining
o‘zgarishi bilan bog‘liq, organizmning markaziy nerv sistemasi tomonidan reflektor tarzda boshqariladi.
Yuqori haroratda poykiloterm va gomoyoterm hayvonlarda tana yuzasidan suv bug‘lanishi hisobiga
issiqlikning ajralishi kuchayadi. Sutemizuvchilarda termoregulatsiya teridagi qon tomirlarining kengayishi
va torayishi tufayli ta’minlanadi. Sovuq haroratda hayvonlarda muskullarning beixtiyor qisqarishi –
titrash
tufayli issiqlik hosil bo‘lishi
kuchayadi. Ba’zi hayvonlar qishda uyquga ketadi (yumronqoziq, sug‘ur,
tipratikan, ko‘rshapalak). Tana harorati doimiyligini saqlashda teri osti yog‘ qatlami katta ahamiyatga ega
(pingvin, kurakoyoqlilar, kitsimonlar). Tana haroratin
i bir xil saqlashda qushlar va sutemizuvchilarda to‘rt 
kamerali yurakning bo‘lishi, nafas olish organlarining takomillashuvi, organizmning yetarli darajada kislorod
bilan ta’minlanishi orqali moddalar almashinuvida organizmlarning hayotiy jarayonlarga sarf bo‘ladigan
energiyaning hosil bo‘lishi muhim o‘rin tutadi.