№ |
Атаманинг ўзбек тилида номи
|
Атаманинг инглиз тилида номи
|
Атаманинг рус тилида номи
| Атаманинг маъноси |
1
|
Ангстрем
|
Ангстром
|
Ангстрем
|
Ўлчов бирлиги
|
2
|
Абиотик омил
|
Абиотиc фаcтжр
|
Абиотический фактор
|
( латин ФАCТОР - қилаётган ишлаб чиқараётган ) – мухитнинг физик ва кимёвий организмга (организмларга ) кўрсатаётган таъсири.
|
3
|
Автотрофлар
|
Аутотропҳ
|
Автотроф
|
юнонча, аутос - ўзи, тропҳе – озиқа қуёш енергияси ( фототрофлар ёки гелиотрофлар ) ёки аммиак, водород, сулфид ва бошқалар. Моддаларнинг оксидланиши натижасида ҳосил бўладиган енергия ( хемотрофлар ёки хемолитотрофлар) ҳисобига органик бирикмалардаги органик моддалар ишлаб чиқарувчи организмлар. Юксак ўсимликлар
|
4
|
Автохор
|
Ауто чорес
|
Автохор
|
(Юн. Аутос – ўзи ва чорес – жой) – куртаклари (уруғ, спора , ва б. ) ҳеч бир воситачисиз: ўз ўзидан сочилиш ( метанохоралар ), ш.ж. оғирлик кучи таъсирида тўкилиб тарқалиш ( барохоралар), ёки тупроқда мева ва уруғларининг она ўсимликдан муаян масофада етилиши (геокарпия) йўли билан кўпаядиган ўсимликлар ва замбуруғлар.
|
5
|
Автохо-рия
|
Ауточо-рия
|
Автохория
|
Юнонча аутос -ўзи ҳорео-услуб. Диаспораларнинг( уруг, мева, споралар, ва вегетатив органлар) ташқи воситаларсиз таркалиши. Механохория – уруғнинг чатнаб сочилиши натижасида таркалиши.
|
6
|
Аллахор
|
Аллаҳоре
|
Аллахоро`
|
Юнонча аллос – бошка, ҳорео- услуб.Ташки омиллар таъсирида таркалишга мослашган усимликлар. Зоохория - хайвонлар воситасида, анемохорлар- шамол воситасида, антропохоралар-инсонлар воситасида, гидрохорлар-сув воситасида. Автохоралар.
|
7
|
Амилаза
|
Амйлосе
|
Амилаза
|
(Юнонча амилон- крахмал). Крахмални малтозага айлантирувчи фермент.
|
8
|
Амилоза
|
Амйлосе
|
Амилоза
|
Гр. (амилон – крахмал)- табий крахмални бир қисми иссиқ сувда еригани крахмал елимга айланади.
|
9
|
Амилопектин
|
Амилопеc-тин
|
Амилопектин
|
(Амилон - крахмал,) пектос – табий крахмални бир қисми иссиқ сувда илвирага айланади (сирач ) сирач крахмал елими.
|
10
|
Амитоз
|
Амитосес
|
Амитоз
|
Греч. (А- частица отрисание, митос – ип ) ядрони тўғри бўлиниши. Юмалоқ шаклдаги ядро, узунчоқ шаклига киради, кейин ўртасидан торайиб , боғ ҳосил қилади ва иккига бўлинади.
|
11
|
Аденозин ди фосфат
|
АДП – Аденосине дипҳос-пҳате
|
Адонезин дифосфат
|
АТФ молекуласи азот асосларидан аденин, рибоза шакари ва иккита фосфат кислота қолдиғидан ташкил топган.
|
12
|
АТФ
|
АТР-аденсине трипҳос-пҳате
|
АТФ аденозин трифосфат
|
АТФ молекуласи азот асосларидан аденин, рибоза шакари ва учта фосфат кислота қолдиғидан ташкил топган.
|
13
|
Амфикарп
|
Ампҳй-cурп
|
Амфикарп
|
( греч. Амфи - икки тарафидан, карпос - плод) пайдо бўлган маҳсулот – мевалар шу бир ўсимликда икки тип мева йер устки ва йер остки.
|
14
|
Анабазин
|
Анабасине
|
Анабазин
|
(юнон. Анабазис – ицигак бу туркумга кирувчи ўсимликларда алкаллоидлар мавжуд, инсектоцид фойдаланади
|
15
|
Анаероб-лар
|
Анаеробес
|
Анаероб
|
(греч. А, ан - инкор маъноси ва аер - кислородсиз, органик ва анорганик моддаларнинг парчаланиш) (мас, ачиш, бижғиш ) жараёнида ҳосил бўлган енергия ҳисобига яшовчи организмлар.
|
16
|
Андроди-ецие
|
Андродиа-еcиа
|
Андродиецие
|
(греч. Анер – қаратғич келишиги. Андрос- еркак Қ диеция ) – еркаклик икки уйлиги, битта ўсимликда икки жинсли гуллар бошқа ўсимликда еркаклик гуллар (Румех).
|
17
|
Чангчи
|
Стамен
|
Андроцей
|
(Греч. анер – қаратғич келишиги. Андрос – еркак Қ ойкос - уй) гулдаги чангчилар йи?индиси.
|
18
|
Анемоф-иллар
|
Анемопҳйлис
|
Анемофило`
|
(юн. Анемос – шамол ва пҳиллиа –севги , дўстлик) - шамол ёрдамида чангланадиган ўсимликлар.
|
19
|
Аллохорлар
|
Аллочорес
|
Аллохоро`
|
(юн, аллос – бошқа ва чорос - жой) - куртаклари (уруғ, спора) ташқи омиллар: шамол (анемохорлар), сув (гидрохоралар), ҳайвонлар (зоохоралар), инсон (антропохоралар) ёрдамида тарқаладиган ўсимлик ва замбуруғлар. Автохорлар.
|
20
|
Антеридий
|
Антҳери-диум
|
Антеридий
|
( греч. Антерос- гуллайдиган) еркаклик жинсий органи йўсинлар, папоротник, қрқбўғим ва бир неча хил сув ўтлари ва замбуруғлар.
|
21
|
Адапта-ция (моланиш)
|
Адапта-тион
|
Адаптация
|
(лотин. Адаптатион- мосланиш, кўникиш )- тирик организмларнинг муҳитнинг конкрет шароитларда барқарор яшаб кетишини таъминлайдиган морфофизиологик, популяциявий ва б. хусусиятларининг йиғиндиси.
|
22
|
Агрофитоценоз
|
Агропҳйтоcеносис
|
Агрофитоценоз
|
(юн. Агрос – дала, пҳйтон – ўсимлик, коинос - умумий) - агроценознинг ўсимликларга оид қисми.
|
23
|
Агроце-ноз (агроекотизим)
|
Агроcе-носис
(агроеcосйстем)
|
Агроценоз (агроекосистема)
|
Асосий функциялари (енг аввал маҳсулдорлик) агрономик тадбирлар (ерни шудгорлаш, унга, ўғит, захарли кимёвий моддалар солиш ва ҳ.к. ) йўли билан таъминлаб туриладиган сунъий екотизм (биогеоценоз). Табиий биогеоценозлардан соддалиги ва одатд, маданий ўсимликлар устуворлиги билан ажралиб туради. А. Инсон фаолиятисиз тезда емрилиб, табиий ҳолатига қайтади.
|
24
|
Биогеоце-ноз
|
Биогеоcе-носис
|
Биогеоценоз
|
1.Ер юзаси маълум худудидаги бир хил табиат елементларининг йиғиндиси; 2. Муайян тупроқ шароитида ўсимликлар, ҳайвонлар ва замбуруғлар ҳамда айрим содда ҳайвонлардан ташкил топган микроорганизмларнинг биргаликда яшаши.
|
25
|
Биоценоз
|
Биоcеносис
|
Биоценоз
|
( юн. Биос- ҳаёт, коинос - умумий) – ўсимликлар, замбуруғлар, ҳайвон ва микроорганизмларнинг ўзига хос таркибга ҳамда ўзаро ва атроф муҳит билан бўлган муносабатларига ега мажмуаси. Атама К.Мёбиус томонидан 1877 й . киритилганлиги назарда тутилади.
|
26
|
Биотоп
|
Биотопе
|
Биотоп
|
(юн. Биос – ҳаёт, топос - жой ) ҳудуднинг ўсимлик ва ҳайвонларнинг маълум турлари учун яшиш шароити ёки муайян биоценознинг шаклланиши учун мос бўлган бир жинсли қисм. Син: Екомон.
|
27
|
Биохилма -хиллик
|
Биодивер-ситй
|
Биоразнообразие
|
Муайян аниқ ерда турли генлар ( генетик хилма- хиллик ), турлар ва екотизмлар сони ва нисбий кўплиги.
|
28
|
Бошловчи (пионер) тур
|
Пионеер спеcиес
|
Вид пионерно`й
|
Биоценоздан ҳоли табиий ёки антропоган ҳудудларни биринчи бўлиб егаллаган биологик тур.
|
29
|
Вегетатив даври
|
Вегетативе период
|
Вегетацион-но`й период
|
Йилнинг муайян иқлимий шароитида ўсимликлар ўсиши ва ривожланиши (вегетация) учун муқобил даври. В.д. – Фаол ҳаётий фаолият вақти ва муҳим биоиқлимий кўрсаткичдир.
|
30
|
Галофит-лар
|
Ҳалопҳй-тес
|
Галофито`
|
(юн. Ҳалос – туз, пҳйтон - ўсимлик) – шўр тупроқларда яшашга мослашган ўсимликлар (ул?ун, ?ора шўра ва б. )
|
31
|
Генетик манбалар
|
Генетиc ресеурcес
|
Генетические ресурсо`
|
Муайян худуд ёки умуман сайёрада яшовчи барча тирик жонзот генофондлари мажмуи.
|
32
|
Генотип
|
Генотйпе
|
Генотип
|
(юн. генос- келиб чи?иш ва типос- нишона, наъмуна) – организмнинг ирсий, наслий конституцияси (организмнинг наслий хусусиятлари йи?индиси ), турли даражада бир – бирига таъсир ?илувчи ирсий елементларнинг бир бутун тизими.
|
33
|
Генофонд ёки генетик фонд
|
Генофунд ор генетиc фунд
|
Генофонд
|
(юн. Генос – авлод, келиб чи?иши ва лот. Фондус асос ) индивидлар гурухи генлари тўпламидаги наслий ахборот. Баъзида Г. Деб барча тирик организм турлари мажмуи тушинилади.
|
34
|
Интодук-ция
|
Интродуcтион
|
Интродукция
|
( латин. Интродуcтион – кириш) – ҳайвон ва ўсимликларнинг табиий ареалдан таш?арида тар?алиши. ?ар. И?лимига мослашиш.
|
35
|
Онтогенез
|
Онтогене-сис
|
Онтогенез
|
Организмларнинг индивудиал ривожланиши, ту?илишидан то умрининг охиригача рўй берадиган ўзгаришларнинг йи?индиси.
|
36
|
Филоген-ез
|
Пҳйлоген-есис
|
Филогенез
|
Тирик организмларнинг ва ало?ида таксономик гуруғларнинг тарихий ривожланиши. Атама 1866 й. Е. Геккел томонидан киритилган.
|
37
|
Фитоце-ноз
|
Пҳйтоcе-носис
|
Фитоценоз
|
(юн.пҳйтон - ўсимлик ва коинос - умумий) - йер юзасининг бир турдаги худудини егаллаган, муайян таркиб, тузилиш, бичим ҳамда ўсимликларнинг бир – бирига бўлгани каби, уларни ўраб турган муҳит билан муносабатларини ифодалайдиган (тавсифлайдиган ) ўсимликлар мажмуи.
|
38
|
Фитоценология
|
Пҳйтоcенологй
|
Фитоценология
|
Ўсимликлар туркуми, уларнинг таркиби, ривожланиши ва жу?рофий тар?алишини ўрганадиган илмий йўналиш.
|
39
|
Фитопланктон
|
Пҳитопланктон
|
Фитопланк-тон
|
(юн. Пҳйтон - ўсимлик ва планктон- адашиб юрувчи) – сув ?атламида “учиб юрувчи ” ўсимликлар мажмуи (асосан микроскопик сув ўсимликлари ).
|
40
|
Флора
|
Флора
|
Флора
|
Муайян худудни егаллаган барча ўсимлик турларининг тарихан таркиб топган ва ривожланиб келаётган гуруғи. Атама ўсимлик дунёси ва ўсимликлар қоплами атамалари билан бир хил маънони англатади.
|
41
|
Фотосин-тез
|
Пҳотосйн-тҳесис
|
Фотосинтез
|
(юн. Пҳотос – ёруғлик ва сйнтҳесис - бирлашиш) – яшил ўтлар, сув ўтлари ва айрим микроорганизмлар тў?ималарда ёруғлик таъсири остида углекислота ва сувдан органик моддаларнинг ҳосил бўлиши ва кислороднинг ажралиб чиқиши.
|
42
|
Феноло-гия
|
Пҳенологй
|
Фенология
|
(юн. Пҳаино - намойиш ва логос – сўз, таълимот ) – табиатдаги мавсумий ҳодисалар, уларнинг бошланиш муддатлари ва шу муддатларни белгиловчи сабаблар тўғрисидаги билимлар тизими.
|
43
|
Олигот-роф ўсимлик-лар
|
Олиготҳроопҳиc планц
|
Олиготроф-но`е растения
|
( греч. Олигос- кам, трофе - озиқланиш ) озуқага бой бўлмаган тупроқларда ҳам ўсувчи ўсимликлар.
|
44
|
Оогамия
|
Оогамй
|
Оогамия
|
(греч. Оон – тухум, гамос – никохлайман ) урғочи гамета йирик ва қўзғалмас, еркак гамета еса жуда майда ҳамда ҳаракатчанг бўлади.
|
45
|
Евтроф-лар
|
Еутропҳс
|
Евтрофо`
|
(Юнон. Ену – яхши ва тропҳе - озуқа) фақат унумдор, чиринди ва минералларга бой тупроқларда нормал ўсадиган ўсимликлар.
|
46
|
Еврибионт
|
Еурйбионт
|
Еврибионт
|
(юн. Еурус – кенг ва биос - ҳаёт) ташқи муҳитнинг жуда кескин фарқ қиладиган шароитларида яшай оладиган организм.
|
47
|
Екология
|
Еcологй
|
Екология
|
( юнон. Оикос - уй жой ва логос - таълимот, сўз) Е.Геккелнинг таърифлашича, биологиянинг организмлар билан муҳитнинг ўзаро муносабатларини ўрганувчи бир бўлими ( аут (о) екология ва син екология ). Е. Барча тирик организмлар ва муҳитни ҳаёт учун қулай қиладиган барча жараёнларни ўрганади.
|
48
|
Екологик таълим (маълумот)
|
Форматион еcологиcал
|
Образование екологическое
|
Табиатни муҳофоза қилиш тадбир ларни илмий асосда амалга ошириш учун зарур бўлган систематик бирликларни чуқур ўзлаштириш жараёни ва натижаси.
|
49
|
Екологик тарбия
|
Еcологиcал едуcатион
|
Воспитание екологическое
|
Екологик маданиятнинг ажралмас қисми бўлиб, инсоннинг ҳиссиётлари, онги, дунёқараши ва тассавурларига таъсир қилиш орқали унда табиатга нисбатан онгли ва маъна вий муносабат савиясини мунтазам ва мақсадли равишда ошириб бориш жараёни.
|
50
|
Екологик хавф
|
Еcологиcал ҳазард
|
Опасност екологическая
|
Аҳоли саломатлиги ва Г` ёки атроф – муҳит ҳолатининг ўртача статистик кўрсаткичларидан оқишга сабабчи бўлиши мумкин бўлган номақбул вазият, атроф – муҳит ҳолатини ифодаловчи айрим параметрлари, аломатлари, омилларининг белгиланган (оптимал, йўл қўйилиши мумкин бўлган ) қийматларидан четлаши.
|
51
|
Екологик валентлик
|
Валенcе еcологиcал
|
Валентност екологическая
|
( лот. Валентиа - куч) ўсимлик турларнинг атроф муҳитнинг турли шароитларда яшай олиш хусусияти.
|
52
|
Екологик омил
|
Еcологоиcал фактор
|
Фактор екологичес-кий
|
Организмнинг мослашиш реакциясини идора қиладиган табиий муҳит омили. Маълумки, организмнинг мослашиши чегарасидан таш?арида летал омил (ўлим) ётади. Е.о. одатда абиотик о., ва антропоген о. Га бўлинади.
|
53
|
Екологик толерант-лик
|
Екологиcал толеранcе
|
Толерант-ност екологическая
|
Организмнинг атроф – муҳитнинг салбий таъсирига бардош бера олиш қобиляти.
|
54
|
Екотизм
|
Еcосйстем
|
Екосистема
|
А. Тенсли томонидан киритилган бўлиб, у таркибидаги организм ва анорганик омиллар тенг ҳуқуқли компонентлар бўлмиш динамик мувозанатдаги нисбатан барқарор тизмни ифодалайди. Бошқача қилиб айтганда, тирик мавжудодлар жамоалари ва уларнинг яшаш муҳитини ўз ичига қамраб олган функционал тизмга екотизм дейилади.
|
55
|
Екотиплар
|
Еcотйпес
|
Екотипо`
|
Маҳаллий шароитга мослашган ва кенг жуғрофий худудларга тарқалган турлар популяцияси.
|
56
|
Екоцид
|
Еcоcиде
|
Екоцид
|
(юн. Оиcос уй, ватан ва лот. cаедере – ўлдириш ) – ҳаёт муҳитини атайин барбод қилиш, бу еса ялпи биоцидга олиб келади.
|
57
|
Ендем
|
Ендемиc
|
Ендемик
|
(юн. Ендемос -маҳаллий) – фақат айнан шу минтақада яшайдиган биологик тур.
|
58
|
Епифитлар
|
Епипҳйтес
|
Епифито`
|
( юн. епи - устида ва пҳйтон - ўсимлик) - ўзга ўсимликларда жойлашадиган, лекин текинхўр (паразит) бўлмаган ўсимликлар (мас. Кўпчиллик орхидеялар, йўсинлар).
|
59
|
Ефемерлар
|
Епҳемерс
|
Ефемеро`
|
(юн. Епҳемерас - бир кунлик, калта умрли )- бир йиллик, вегетация даври (1,5 ойгача) асосан кузда – қишда – баҳорда кечадиган ўцимон ўсимликлар.
|
60
|
Ярус
|
Стаге
|
Ярус
|
Ўзида ўсимликнинг ассимиляциялаштирувчи ёки жам?арувчи органларни мужассамлаштирадиган биоценоз ёки агроценоздаги қатлам қисми.
|
61
|
Ўрмон
|
Форест
|
Лес
|
Бир бирига яқин турган ва ҳар хил зичликдаги дарахтзорларни ташкил етувчи, бир ёки кўп турдаги дарахтлардан иборат бўлагн табиий ҳудудий мажмуа.
|
62
|
Ўрмон екология-си
|
Форест еcологй
|
Екология леса
|
Ўрмон организмлари билан атроф – муҳит ўртасидаги муносабатлар
|
63
|
Ўсимлик жихати
|
Аспеcт вегетативе
|
Аспект растително`й
|
Ўсимлик туркумининг ташқи қиёфаси; унинг флоравий таркиби ва поғанасимон тузилишига, турлар учрашининг даврийлигига ва уларнинг маромий фазосига боғлиқдир.
|
64
|
Ўсимлик типи
|
Тйпес оф вегетатион
|
Типо` растител-ности
|
Келиб чиқиши, морфологик тузилиши ва екологиясиги кўра бир – бирига яқин бўлган ўсимликлар гуруғи.
|
65
|
Қизил китоб
|
Ред боок
|
Красная книга
|
Ноёб ва йўқ бўлиб кетиш хафи остидаги организмларнинг рўйхати. Халқаро, миллий ва маҳаллий ҳ.к . ҳамда алоҳида ўсимлик , ҳайвонот олами ва б. Систематик гуруғлар ҳ.к. ажратилади.
|
66
|
Қирилиб бораётган турлар
|
Ехтинcтинг спеcиес
|
Во`мираюҳие видо`
|
Биологик хусусиятлари ҳозирги замон табиий ёки инсон томонидан ўзлаштирилган яшаш шароитларига мос келмайдига, уларга мослашиш қобиляти еса тугаб битган турлар. (ҳар. Адаптация) ҳ.б.т. инсоннинг кўмагисиз ҳалокатга маҳкум. Одатда ҳ.б.т. қизил китобларга киритилади: уларга нисбатан маҳсус муҳофоза чоралари кўрилади. Яна ҳар. Йўқ бўлиб кетаётган тур.
|
67
|
Қурғоқчилик
|
Дроугҳт
|
Засуха
|
Ёғингарчилик миқдори меъёрида қайд қилинган даражадан анча паст бўлган ҳолларда рўй берадиган ҳолат, бу гидрологик мувозанатнинг жиддий бузилишига олиб келади, йер ресурслари унумдорлигига салбий таъсир кўрсатади.
|
68
|
қўриқ-хона
|
Wилдифе ресервес ареас
|
Заповедник
|
Ҳудуд ёки акватория участкаси бўлиб, унда бутун табиий мажмуа ва биологик хилма – хилликни сақлаш мақсадида хўжалик фаолиятининг барча ишлаб чиқариш шакллари ман қилинади ва ўтказилиш услублари табиий жараёнлар табиийлигини бузмайдиган илмий изланишларга йўл қўйилади.
|
69
|
Қўриқ (бўз ер)
|
Cелинум
|
Целина
|
Екин екишга яроқли
|
70
|
ҳаёт босқичи
|
Лифе cйcле
|
Жизненно`й сикл
|
Хом ашё ёки табиий ресурсларни олишдан уни охирида атроф мухитга жойлаштиришга қадар давом етадиган маҳсулот тизимининг кетма- кет ва ўзаро боғлиқ боғичлари.
|
71
|
ҳаётий шакл
|
Биотиc шапе
|
Жизненная форма
|
В ботаникада - ўсимликнинг муҳит шароитларга мослашганлигини акс еттирувчи ташқи қиёфаси (габитуси). ҳ.ш. деб, шунингдек ўсимликларнинг екологик туркумлаш бирлиги бўлмиш – ўзаро қариндошчилиги бўлмаган, лекин мослашиш структуралар бир хил бўлган ўсимлик гуруғларига ҳам айтилади.
|
