11-mavzu. Iqtisodiy jarayonlarni modellashtirish ilmiy ijod usulidir reja

11-MAVZU. IQTISODIY JARAYoNLARNI MODELLAShTIRISh ILMIY IJOD USULIDIR
Reja:
1. Funkstional aks ettirish usuli vositasida murakkab tizimlarni modellashtirish.
2. Funkstional yopiq tizimlar va teskari aloqalar tamoyili.
3. Muammoli holatlarni funkstional modellashtirish.

1. Funkstional aks ettirish usuli vositasida murakkab tizimlarni modellashtirish.
Insoniyatning XXI asrga va o’z tarixiy taraqqiyotining yangi ming yilligiga qadam qo’yishi ijtimoiy bilshstda qisqa va qamrovli qipib «globalizastiya» deb nomlangan mutlaqo yangi ijtimoiy vaziyat bilan bog’liq. Jamiyat xayotining barcha sohalari, tomonlari va darajalarining globallashishi hozirgi zamon postivdustrial axborot jamiyatining murakkab, dialektik qarama-qarshiliklarga to’la o’zini o’zi tashkil etish jarayonidir. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I. Karimov murakkab siyosiy va ilmiy ijod va bunyodkorlik faoliyatining tadrijiy juni xisoblangan «O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» asarida shunday deb yozadi: «Men mamlakatimiz XXI asrda jaxon iqtisodi, madaniyati va siyosatida munosib o’rin egallash tarixiy imkoniyagaga ega ekanligiga shponchim komil. Biz o’zimiz, eng muximi-farzandlarimiz vanabiralarimizga jaxondaxamkorlik qilshpimkoniyatlarini yaratmoqdamiz. O’zbekistonni, uning salohiyatini chuqurroq tushunib etishni isgagan barcha biz bipan xamkorlik qilish istiqbollaridan beg’araz manfaat ko’rishini istaymiz.
Yangi ming yshshikka yo’l ochar ekanmiz, biz hammaga do’stlik va birodarlik 1$o’linicho’zmoqstamiz, buni xavfsizlik, barqarorlik so’zlari bilan ramziy ifoda etmoqstamiz. Zero, xar bir mamlakat, xalqning tinchligi, farovonligi va ravnaqining mustahkam poydevorini mana shu tushunchalar tashkil etadi, sayyorada jug’rofiy-siyosiy muvozanatni saqlashning zarur sharti hisoblanadi, har bir insonga kelajakka dadil va ishonch bilan qarash huquqini beradi».
Barcha odamlar, butun insoniyat taqdirining global, tarixiy birligini tushunib etish, taraediyotning xavfsizligi va barqarorligini ta’minlash bugungi kunda jamiyat hayotining barcha sohalarida sodir bo’layotgan globallashtirish jarayonining moxiyatini tashkil etadi. Globallashtirish jarayoni insoniyatning er kurraszda yashovchi barcha millatlar va xalqlarning iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy, ilmiy salohiyatlarini evolyustion yaqinlashtirish, ularni yagona jahon hamjamiyatiga birlashtirishga asoslangan yangi stivilizastiya sari harakatini ifoda etadi.
Hozirgi zamon O’zbekiston jamiyatida sodir bo’layottan demokratik islohotlar ham yalpi globallashtirish jarayoni o’zanida amalga oshirilmoqsta. Prezident I. Karimov Oliy Majlisning IX sessiyasida so’zlagan ma’ruzasida shunday deb qayd etgan edi: «Biz xalqimizning asriy orzu-niyatlariga javob beruvchi, mamlakatimiz, kelgusi avlodlar uchun ulkan imkoniyat va istiqbollar ochuvchi yo’lni tanladik va unga qadam qo’ydik. Biz o’z oldimizga qo’ygan murakkab, ta’bir joiz bo’lsa, ulug’ maqsadlarga erishish qay darajada og’ir ekanligini yaxshi tushunar edik va bugun buning guvohi bo’lmoqdamiz.
Eng muximi, bu maqsadlar - mustaqil davlat, erkin jamiyat qurish, xalqimizning munosib turmush darajasini ga’minlash, sodda qilib aytganda, rivojlangan demokratik mamlakatlarda odamlar qanday yashasa, shunday xayot kechirish maqsadlari odamlar ongidan tobora chuqur kirib bormoqda, ularning amaliy ishlarida tobora keng o’rin egallamoqsta».
Hozirgi zamon ijtimoiy hayotini globallashtirish fan-texnika taraqqiyogi natijasida axborot jamiyatini vujudga keltirish bilan bog’liq bo’lgan murakkab, kompleks xrdisadir. Yangining vujudga kelishi odamlarning ijodiy-bunyodkorlik faoliyati mahsulidir, shuning uchun ham bugungi kunning murakkab ijtimoiy muammolarini hal qilishga kreativ, ijodiy yondashish sodir bo’layotgan globallashish jarayonining mohiyat-mazmunini tashkil etadi.
Globallashish jarayoni bilan chambarchas bog’liq bo’lgan fantexnika taraqqiyoti deganda fan va texnikada sodir bo’lgan tub sifat o’zgarishlari majmui tushuniladi. Bu o’zgarishlar «inson-jamiyat-texnika» tizimida yondashuvlar paradigmalarining almashishida, avvalambor, eskirgan ilmiy-texnikaviy prinstiplar, nazariyalar va qonuyalardan mutlaqo yangi, kishiliktarixida ilgari ko’rshshagan prinstiplar, nazariyalar va qonunlarga o’tishda aks etadi. Insonning o’z mantshrsh, intellektual va ishlab chiqarish funkstiyalarvdan har xil texnikaviy sistemalar va moslamalar, masalan, shaxsiy kompyuterlar, INTERNET global axborot tarmog’i va hokazolar yordamida har tomonlama ongli, ijodiy foydalanishi hozirgi zamon fan-texnika taraqqiyotining ijtimoiymohiyatini tashkil etadi.
Fan-texnika taravdiyotining mazmuni ilmiy va texnikaviy ijodning hujumkor progressiv rivojlanshpining asosiy yo’nalishlari va o’ziga xos xususiyatlarini o’z ichiga oladi. Bu elektr va elektronikadan keng foqstalanishni, muqobil elektr manbalarini izlash va o’zlashtirishni, yadro va 1dgyosh energiyasidan iqgisodda keng foydalanishni, fanni bunyodkor, ishlab chiqarish kuchiga aylantirshpninazarda tutadi. Globalizastiya sharoitlarida fan-texnika taraqqiyoti ta’sirida jamiyatning ishlab chiqaruvchi kuchlarida tom ma’noda burilshp yasaladi, jismoniy va aqliy mehnatning ma’nosi, mazmuni va ijtimoiy samaradorligi o’zgaradi, bunyodkor mehnat odamlarning ilmiy-texnikaviy va badiiy ijodining tur xyushga aylanadi.
Globalizastiya va fan-texnika taraqqiyoti rivojlanishda teran sifat o’zgarishlari sodir bo’lishi, ishlab chiqarishda yuksak texnologiyalardan, avvalambor, mikroelektronika, informatika, biotexnologiya, irsiy injeneriyaning yuksak texnologiyalaridan foydalanish, termoyadro sintezini o’zlashtirish istiqbollari, ishlab chiqarishni kompleks mexanizastiyalashtirish va avtomatlashtirishda qo’lga kiritilgan yangi yutuqlar bilan bog’liq.