11-mavzu. Iqtisodiy jarayonlarni modellashtirish ilmiy ijod usulidir reja

Globalizastiya - bu jamiyat taraqqiyotining agrar (birinchi to’lqin) va sanoat (ikkinchi to’lqin) bosqichlari o’rnini egallagan uchinchi to’lqin stivilizastiyasidir (D. Bell, E. Toffler, S. Xantington). Globalizastiya, hozirgi zamonpostivdustrial axborot jamiyati sharoitlarida fan-texnika taraqqiyotiga bugungi kuvda jamiyat ekologiya, yurtsod, siyosat, mafkura orqali kuchli ta’sir ko’rsatmoqda, zotan, ular mazkur taraqqiyotni jadallashtirishi, unga rag’bat bershpi yoki aksincha, uni sustlashtirishi mumkin.
Hozirgi zamon fan-texnika taraqqiyoti dunyoda elektron-kompyuter va biotexnologik inqilob yasadi. Bu jamiyatning bugungi xayotida ilmiy bilish va ijodning o’rni va axdashyatyush ham tubdan o’zgartirib yubordi. Agar X1X-XX asrlarda ijtimoiy falsafa va epistemologiyada ijtimoiy ishlab chiqarish, avvalambor, ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanish darajasiga fanning bog’liqligini uqtiruvchi paradigma hukm surgan bo’lsa, globalizastiya va faya-texnika taraqqiyoti bilan bog’liq bugungi paradigma hozirgi zamon posgindustrial, axborot jamiyatvda fanning taraqqiyoti ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishidan ham ko’ra ko’proq ilmiy bilish, ilmiy ijodning rivojlanish darajasi bilan belgilanishini ko’rsatadi, zotan, ilmiy bilshp va ijod ishlab chiqarish kuchlari va butun ijtimoiy ishlab chiqarishning rivojlanishini belgilaydi va yo’naltiradi. Bu erda fan-texnika taraqqiyoti barcha ijtimoiy muammolarni hal qilish imkonini beradi, deb texnokratizmga berilmaslik kerak. Fan va texnikaning global taraqqiyoti sharoitlarida atrof-olamga nisbatan sub’ektning bilish faolligvda antropo-stentrizmdan voz kechish hayotiy zarurdir. Inson o’z noosferasini, o’zining aql-zakovati sohasini xalos etib, tabiatni, Er kurrasidagi hayotni texnokratik hukmronlikdan qutqaradi. O’zini va o’z sayyorasini qutqarish va saqlab qolish uchun inson biluvchi, yaratuvchi, ijodiy faol sub’ekt sifatida bugungi kunda tabiatga-o’zining bilshp ob’ektiga o’ta oqilona va ehtiyotkorona munosabatda bo’lishi kerak. Davolovchi vrachning birinchi vazifasi kasal organizmga zarar etkazmaslik bo’lsa, ijodkor shaxs, olimning birinchi vazifasi atrof-muhitga zarar etkazmaslik bo’lishi kerak.
Inson stivilizastiyasining postindustrial, uchinchi to’lqinida yashovchi odamlar hozirgi zamon fani va fan-texnika taraqqiyotining yutuqlarini mukammal bilishlari, fundamental va amaliy fanlarning turli sohalari haqida mufassal bilimga ega bo’lishlari, kompyuter texnikasi, axborot tizimlari va yuksak texnologiyalardan erkin foydalana olishlari kerak. Ular dunyoqarashining kengligi, yuksak ma’naviyati, ilmiy ijod va bunyodkorlikka intilishi bilan ajralib turishi lozim. Hozirgi zamon ilmiy xodimi jamiyat ega bo’lgan bilim, ilmiy axborot yuki uchun ongli ravishda ijtimoiy mas’ul bo’lishi kerak.