11-mavzu. Boshqaruv qarorlari va funktsiyalari

11.4-rasm. Muammoning kelib chiqish sabablari
Model – bu jarayonlarning asosiy xususiyatlarini ko’p variantligi sharoitida masalalarni yechish yo’nalishlarini ko’rsatuvchi algoritm.
Qaror modelini ishlab chiqish va maqbul variantni ajratib olish esa mezonlarni tanlash bilan bevosita bog’liq. Mezonlarni tanlash vazifalarning har xil variantlarini muhokama qilish, ularning kuchli va zaif tomonlarini aniqlashdan boshlanadi. Bu masalani hal qilishda taklif qilingan variantalarni iqtisodiy tahlil qilish muhim ahamiyatga ega. Berilgan variantlarni tahlil qilishda matematik, grafik, mantiqiy va boshqa usullar qo’llaniladi. Tanlab olingan variantning maqsadga muvofiqligi va afzalligi iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy, texnik va boshqa mezonlar bo’yicha umumiy tarzda baholanadi.

Eng maqbul qarorni ishlab chiqish ko’p jihatdan omilkor kishilarning va ayniqsa, kelgusida shu qarorni bajaruvchilarning fikri naqadar to’la hisobga olinganligiga bog’liq.

Mezonlar tanlab bo’lingach, aniq omillar va sharoitlarni tanlashga o’tiladi. Zero, ishlab chiqarish natijalari va maqsadning amalga oshuvi shularga bog’liq bo’ladi. Bularga yana resurslar (moddiy, moliyaviy, mehnat), texnika va texnologiya, topshiriqni bajarishga ketadigan vaqt, xom ashyo yetkazib beruvchilar, o’zaro aloqalar va hokazo kiradi.

SHundan so’ng, qaror tayyorlashning navbatdagi bosqichiga o’tiladi. Bu bosqichda qo’yilgan vazifani bajarish modeli ishlab chiqiladi.

Model oddiy yoki dasturlashni talab qiluvchi, murakkab bo’lishi ham mumkin. Murakkab qarorlarni qabul qilishda matematik yoki statistik modellardan foydalaniladi. Bu modellar muammolarni miqdor jihatdan tavsiflaydi va optimal variantli boshqarish qarorini qabul qilish uchun asos xizmatini o’taydi.

Modellashtirish quyidagi bosqichlarni o’z ichiga oladi:

— tahlil qilinadigan muammolar tarkibiy qismlarga bo’linadi, omillar aniqlanadi;

— tanlab olingan omillarning o’zaro aloqasi aniqlanadi va o’zaro ta’siri baholanadi, vazifani hal etish modeli belgilanadi;

— tadbirlar majmui ishlab chiqiladi;

— qarorlar variantlarining samaradorligi, ularni oshirish yo’llari aniqlanadi.

Bularni quyidagicha ifodalash mumkin:

Qarorlarni tanlash, ularni uzil-kesil qabul qilish rahbar tomonidan amalga oshiriladi. Bunda rahbar qarorni yakkaboshchilik asosida qabul qilishi mumkin. Odatda, yakkaboshchilik ko’pchilik fikri bilan birgalikda qo’shib olib boriladi, ya’ni:

• tanlangan qaror varianti tegishli tashkilotlar bilan kelishib olinadi;

• qaror uzil-kesil qabul qilinadi va hujjat (buyruq, farmoyish berish, rejani tasdiqlash va hokazolar) bilan rasmiylashtiriladi;

• qaror ijro etuvchi shaxslarga yetkaziladi (11.5-rasm).

Imkoni boricha kamroq farmoyish berish kerak. Tajribali shundan dalolat beradiki, farmoyish qanchalik ko’p bo’lsa, uni bajarish va ijrosini nazorat qilish shunchalik qiyin bo’ladi. Bir vaqtda bir necha farmoyish berish tavsiya etilmaydi. Topshiriqlarni har xil vaqtda, bajarilish izchilligiga qarab berish maqsadga muvofiqdir.