11-Ma'ruza. Mulohaza. Xulosa chiqarish Reja: Mulohaza tafakkur shakli va xulosa chiqarishning tarkibiy qismi sifatida

Mavjudlik mulohazalar (ekzistentsial - lotincha existentia so’zidan olingan bo’lib, mavjudlik degan ma’noni ifodalaydi). Ular mulohazada aks etgan narsa va hodisalarning o’zlari mavjud emasliklari faktini aks ettiradi.
Masalan, “Mulohazalar predikatsiz bo’la olmaydi”, “Buxoroda Minorai Kalon bor”. Bunday mulohazalarning predikati narsa va hodisalarning bor yoki yo’qligini ko’rsatuvchi tushunchalar bo’ladi. Mantiqiy bog’lovchi og’zaki nutqda ifodalanmayda. Yozuvda esa “dir”, “emas”, “voqedir”, “voqe emas” kabi qo’shimchalar yordamida ko’rsatiladi. Masalan, “Materiya mavjuddir” yoki Materiya (S) mavjud bo’lgan narsalar (R) dir (bog’lovchi).
Oddiy mulohazalarni o’rganar ekanmiz, shuni qat’iy hisobga olish kerakki, ularda murakkablik xususiyati ham bo’ladi: ba’zan, ega, ba’zan kesim bir necha bo’lib keladi. Masalan, “Falsafa, Estetika, Etika fanlari ijtimoiy fanlardir”. Bu uchta oddiy mulohazadan tashkil topgan murakkab mulohaza bo’lib, unda predikatning uchta sub’ektga tegishli ekanligi ko’rsatilgan. Ularni quyidagicha ajratib ko’rsatish mumkin:
“S₁ - R dir”, “S₂ - R dir”, “S₃ - R dir”.
Kushilgan holda esa “S (S₁ va S₂ va S₃) R dir” shaklda yoziladi. Bir necha predikatning bitta sub’ektga tegishli ekanligi qo’yidagicha bo’ladi. Masalan, “Har bir inson (S) o’z oldiga ma’lum maqsad qo’yadi (R₁) va unga erishish uchun harakat qiladi (R₂)”. Bu ikkita oddiy mulohazadan tashkil topgan murakkab mulohaza bo’lib, ularning biri – “Har bir inson (S) o’z oldiga ma’lum maqsad kuyadi (R)”, ikkinchisi – “Har bir inson (S) unga erishish uchun harakat qiladi(R)”. Bu mulohazani bitta murakkab predikatli oddiy mulohaza sifatida ko’rish mumkin.
S - R (R₁ va R₂).
Mulohazalarga murakkab egali va murakkab kesimli oddiy mulohaza deb qarash xulosa chiqarish davomida ulardan oddiy mulohazadan tashkil topgan asoslar sifatida foydalanish imkonini beradi.