11-ma‘ruza. Detal va zagotovkalarning yuza sifati Reja: Yuza sifatini asosiy tasnifi. Yuza sifatini detallarining asosiy xizmat vazifalariga ta’siri

 
 
 
 
2. Yuza g‘adir-budurligini, qattiqlikni, qoldiq kuchlanishlarni, naklyopni va 
mikroyoriqchalarning yuza sifatiga ta’siri 
Mashinasozlik uchun sirtqi qatlam sifati juda ham katta ahamiyatga еga. 
Sifatni baholash uchun g’adir-budirlik, tо’lqinsimonlik va boshqa sonli parametrlar 
qо’llaniladi. 
G’adir-budirlik deb,- bazaviy uzunlikda nisbatan qadami uncha katta 
bо’lmagan mikroizlar majmuiga aytiladi.
 
Tо’lqinsimonlik deb, g’adir-budirlikni о’lchash uchun qabul qilingan bazaviy 
uzunlikdan qadami sezilarli katta bо’lgan, periodik navbatma-navbat keluvchi 
notekisliklarga aytiladi. Tо’lqinsimonlik yuzalar g’adir-budirliklari bilan shakl 
og’ishlarning о’rtasini еgallaydi. G’adir-budirlik uchun l/H < 50 (11.1-rasm), 
tо’lqinsimonlik uchun l/H
v
=50...1000 va shakl og’ish uchun l/H
v
> 1000.N va Nv 
qiymatlar mikrometr ulushidan boshlab о’n millimetrlargacha bо’lgan oraliqda 
yotadi. G’adir-budurlikni baholashda nafaqat l va N lar hisobga olinadi, balki 
shuningdek mikrobо’rtiqlar shaklini ham, chunki u detallar xossalariga hal qiluvchi 
obrazda ta’sir kо’rsatadi.
 

---

 
 
11.1-rasm. G’adir-budirlikning profili va parametrlari 
 
G’adir-budirlik uch parametr R
a
,R
z
va R
max
, ikkita qadam parametri S, S
m
va 
t
p
mikroprofil nisbiy tayanch uzunligi bо’yicha baholanadi.
 
Ra-profilni о’rtacha arifmetik og’ishi deb ataladi. (11.1-rasm). 
R
l
y dx
a


1
0
1
yoki taxminan
 
bunda n-l bazaviy uzunlikda tanlangan nuqtalar soni; 
 
y
i
- profilning og’ishi, ya’ni profilning har qanday nuqtasi va о’rta chiziq 
orasidagi masofa. Y masofa ishorasiga qaramasdan olinadi, ya’ni chiziq usti va 
osti m ordinatasi kabi (11.1 - rasm).
 
R
z
parametr - о’nta nuqta bо’yicha notekisliklar balandligi - bazaviy uzunlik 
oralig’ida, profil bо’rtiqlarining beshta еng katta balandliklari va botiqlarining еng 
katta chuqurliklari о’rtacha absolyut qiymatlarini yig’indisini bildiradi;
 
R
H
H
z
i
i
i
i












1
5
1
5
1
5
max
min