11- мавзу: Ўрта асрларда шарқ мамлакатлари давлати ва ҳУҚУҚИ

11- МАВЗУ: ЎРТА АСРЛАРДА ШАРҚ 
МАМЛАКАТЛАРИ ДАВЛАТИ ВА ҲУҚУҚИ
259 
улар олий каста вакилларига яқинлашса, бу олий зотларни гўё ҳаром қилади, 
деб ҳисобланарди.
Аммо Ҳиндистонда ғоят катта иқтисодий аҳамиятга эга бўлган жамоа 
деҳқончилиги ҳам доим мавжуд эди. Гупта подшоларининг иқтисодий 
қудрати биринчи навбатда беҳисоб деҳқон жамоаларини эксплуатация 
қилишга асосланган эди.
XIII-XVI асрларда Ҳиндистонда феодал тузуми ўзига хос тарзда 
ривожланди. Бир томонидан, Ҳиндистонда мусулмон ер эгалиги тизими 
қарор топиб, шу туфайли бутун ерлар давлат бошлиғи – султоннинг мулки 
ҳисобланарди. Мусулмон феодаллари султоннинг ҳарбий хизматчиси бўлиб, 
ундан иқта – вақтинча ва умрбод фойдаланиш учун ер олардилар. Улар 
аҳолидан (деҳқонлардан) рента ундириб олиш ҳуқуқига эга эдилар. Иккинчи 
томондан, мамлакатда маҳаллий феодаллар – князлар (рожалар) сақланиб 
қолганди. Бу даврда Ҳиндистон феодал тузумининг яна бир хусусияти – 
жамоачи деҳқон хўжаликларининг илгаригидек устун бўлиб қолганлигидир. 
Маҳаллий ҳинд ва турк-мусулмон феодалларининг ўзлари одатда хўжалик 
билан шуғулланмас, балки қарам деҳқонлардан озиқ-овқат рентаси, қисман 
пул рентасини ундириб олардилар. Баршчина ишлари мавжуд бўлган 
жойларда асосан қуллар ва паст табақа деҳқонлар меҳнатидан 
фойдаланиларди.
XIII-XIV асрларда Ҳиндистон феодал тузумининг характерли 
хусусияти – шаҳар ҳаётининг анча интенсив ривожланишидир. Император 
ҳамма ерларнинг олий эгаси ҳисобланарди. Аслида у ерларнинг бир 
қисмигагина эгалик қиларди. Императорга тегишли ерлар мамлакатдаги экин 
экиладиган ҳамма ерларнинг тахминан саккиздан бир қисмига тенг эди.
Жамоалар ичида деҳқонларнинг турли гуруҳлари ўртасида тенгсизлик 
келиб чиққан. Жамоа зодагонлари (оқсоқол, мирза, маҳаллий дўкончи ва 
бошқалар) жамоанинг чек ерларига эга бўлган аъзолари билан биргаликда 
деҳқон камбағалларига қарама-қарши турардилар.