100 йиллигига бағишланади Муминов Н. Г

Ен
) кўрсаткичидан кенг 
фойдаланилади. Фараз қилайлик, режалаштиришда унинг миқдори 
Ен 
= 0,15
кесимида белгиланади. Бу миллий иқтисод ривожига 
сарфланган маблағларнинг ҳар бир сўми 15 тийин билан қайтиши 
керак. Шундай бўлса, сарфланган капитал маблағ тахминан 7 йилда 
ўзини тўла қоплайди. Агарда у ҳар йили 15 тийиндан кам тежам 
келтирса, 
капитал 
қўйилмалар 
(инвестициялар) 
самарасиз 
фойдаланилганлигини англатади. 
Ижтимоий нормативлар жамият ва унинг аъзолари эҳтиѐжлари 
муайян даврга қондирилишининг мумкин бўлган даражасини, 
инсоннинг теварак-атрофдаги муҳит билан ўзаро алоқаси характерини 
белгилайди. Айрим маҳсулот турларининг бир киши томонидан 
истеъмол қилиниши нормаси ижтимоий нормативлар намунасидир. 
Масалан, бир кишининг бир йилда оѐқ кийимига бўлган истеъмол 
нормаси 3,3 жуфт ҳажмида белгиланган.
Технологик нормативлар чиқарилаѐтган маҳсулот бирлигига 
ресурсларининг солиштирма сарфи миқдорини ифодалайди. Масалан, 
1кВт соат электроэнергия ишлаб чиқаришга сарфланаѐтган ѐнилғи 
нормаси, хом пахтадан пахта толасини чиқариш нормаси.
 
5.3. Бозор иқтисодиѐти шароитида режалар тизими 
Маълумки, миллий иқтисодиѐт, жумладан, саноат иқтисодиѐтини 
ривожлантириш учун аниқ топшириқлар, яъни хўжалик вазифалари ва 
амалий чора-тадбирлар белгиланади. Улар режа шаклида намоѐн 
бўлади. 
Режа – бу давлат ижтимоий–иқтисодий сиѐсатини, жамоа ва шахс 
ўз ишларини амалга оширишнинг асосий воситаси ҳисобланади. Шу 
сабабли режа ва режалаштириш масаласига алоҳида эътибор 
берилади ва уларнинг моҳияти, аҳамияти, мазмуни ва вазифаларини 
чуқур билиш зарурияти юзага келади. 
Режа – бу бирор иш, дастур, тадбир ва шу кабиларни амалга 
оширишнинг олдиндан белгиланган тартиби, лойиҳаси. Кўпинча уни 

---

109 
топшириқ деб ҳам атайдилар. 
Ишлаб чиқариш режаси ҳар хил бўлиши мумкин. Масалан, 
ижтимоий ишлаб чиқариш режаси ѐки ягона иқтисодий комплексининг, 
яъни мамлакат иқтисодиѐти режаси, миллий иқтисодиѐт ва унинг реал 
тармоғи режаси (саноат, қишлоқ хўжалиги, қурилиш, транспорт ва 
ҳ.к.лар режаси). 
Режанинг бир қанча шакллари мавжуд: 

вақти ва муддатига қараб ҳар қандай режа соатлик, кунлик, 
ҳафталик, ўн кунлик, бир ойлик, бир кварталлик, бир йиллик ва бир 
неча йиллик бўлиши мумкин. 

режалаштиришнинг мақсади ва вазифасига кўра режа икки 
турга: оператив режа ва техник-иқтисодий режага бўлинади. Бу 
режанинг иккинчи тури ўз навбатида икки шаклда, яъни жорий (тактик) 
режа ва истиқболли (стратегик) режа шаклларида бўлади. 
Режа тузиш ва уни рўѐбга чиқариш, яъни режа бажарилишини 
ташкил этиш ва назорат қилиш жараѐни ―Режалаштириш― деб 
аталади.
―Режалаштириш― атамаси ҳақида сўз борганда шуни таъкидлаш 
керакки, турли илмий асарлар, дарслик ва ўқув қўлланмалари, 
энциклопедия ва луғатларда турлича таърифлар берилган ва улар 
ўзбек 
тилига 
таржима 
қилинган. 
Лекин 
Ўзбекистон 
ССР 
энциклопедиясида ―Режа― ва ―Режалаштириш― терминлари умуман 
келтирилмаган, унинг ўрнига ―План― ва ―Планлаштириш― терминлари 
ишлатилган. 
Мустақиллик, истиқлол ва улар туфайли юзага келган кескин 
ўзгаришлар бу категориянинг моҳияти, аҳамияти, мазмуни, мақсади ва 
вазифаларини тубдан тадқиқ қилишни талаб этади. Айниқса