100 йиллигига бағишланади Муминов Н. Г

22.3. Лойиҳа ечимлари иқтисодий самарадорлигини баҳолаш 
Лойиҳалаш ва инженер-техник жиҳатдан қуриш жараѐнида, 
ташкилий-технологик ѐки хўжалик ишларини бажаришда қабул 
қилинадиган ечимлар кўп вариантлилик шарт-шароитлари асосида 
қабул қилинади. Масалан, айнан битта бино ѐки иншоотни қуришда 
турли конструктив-компоновкали ѐки ҳажмий-режавий ечимлар, 
бошқа-бошқа материаллар, механизациянинг ҳар хил воситаларини 
қўллаш орқали турли методлардан фойдаланиш мумкин. Шунга боғлиқ 
равишда қуйидаги вазифа юзага чиқади: кўп вариантлар ичидан энг 
мақбулини танлаш лозим бўлади. 
Мақбул вариант одатда кўрилаѐтган вариантларнинг техник-
иқтисодий кўрсаткичларини таққослаш, янги лойиҳа кўрсаткичларини 
эталон ѐки қурилган иншоот кўрсаткиларига солиштириш йўли орқали 
танланади. Шундай ечим ѐки вариант қабул қилинадики, бунда бир 
хил ишончлилик ва бир хил хавфсизликни таъминлайдиган 
варианталар ичидан уларни амалга оширишда энг кам сарф- 
харажатлар талаб қиладигани танлаб олинади. 
Ҳар хил ечимларга эга бўлган вариантларни таққослашда 
иқтисодий самарадорлик мезони сифатида шундай кўрсаткичлар 
тизимидан фойдаланиладики, улар бир томондан эксплуатация ва 
қурилиш жараѐнидаги кўрсаткичлар, иккинчи томондан эса - асосий ва 
қўшимча кўрсаткичларни ҳисобга оладиган тизимларга бўлинади. 
Капитал маблағлар ҳажми (ѐки солиштирма капитал маблағлар), 
корхона томонидан ишлаб чиқарилаѐтган маҳсулотлар таннархи, 
қурилиш-монтаж ишлари таннархи (ѐки маҳсулот бирлигига 
сарфланадиган харажат) асосий кўрсаткичлар сифатида кўриб 
чиқилади. Шунингдек, охиргисига, яъни қурилиш-монтаж ишларига 
қурилиш муддати ҳам тегишлидир. 
Қўшимча ѐки хусусий кўрсаткичларга қуйидагилар: солиштирма 
меҳнат сиғими, капитал маблағлар умумий ҳажмида қурилиш-монтаж 
ишларининг солиштирма салмоғи, ҳамжиҳатланганликни белгиловчи 
коэффициент, қурилиш монтаж ишларининг 1 млн. сўмлик смета 
маблағига сарфланадиган асосий қурилиш материаллари миқдори 
(цемент, металл ва ҳ.к.); қурилиш коэффициенти; инженерлик 
коммуникациялари ва йўллар узунликлари, вертикал режалаш бўйича 
ер ишлари, инженерлик коммуникацияларини ўрнатиш ва йўл 
қурилиши ишлари ҳажми, участкани ўзлаштириш (кераксиз ҳар хил 
қурилишларни бузиш, қуриб қолган ва ноқулай жойлашган 

---

345 
дарахтларни кесиш, дренажлар ковлаш ва шу каби ишлар)га 
сарфланадиган харажатлар, тикланаѐтган бинонинг массаси, бино 
майдони ва ҳажмидан оқилона фойдаланилганлик даражаси, 
қурилаѐтган корхонада маҳсулотлар тайѐрлашдаги меҳнат сиғими, 
завод 
ичида 
ҳаракатланадиган 
транспорт 
воситаларига 
сарфланадиган харажатлар, инженерлик коммуникациялари ва 
транспорт иншоотларининг эксплутацияси бўйича сарфланадиган 
харажатлар, хом–ашѐ, ѐқилғи ва энергияларнинг солиштирма сарфи, 
тикланаѐтган бино ва иншоотнинг хизмат қилиш муддати ҳамда қатор 
қурилиш ва эксплуатацион кўрсаткичлар киради. 
Солиштирма меҳнат сиғими, яъни қурилиш-монтаж ишларининг 1 
минг сўмлик сметавий сарфи (