100 йиллигига бағишланади Муминов Н. Г

Хомашѐдан рационал фойдаланиш
– саноат хомашѐ базасини 
кенгайтириш ва мустаҳкамлашнинг муҳим манбаидир. Иқтисодий 
нуқтаи назардан хомашѐдан мақсадга мувофиқ ва рационал 
фойдаланишда кўп жиҳатдан қайта ишловчи саноат тармоғи ѐки 
корхона учун хомашѐни тўғри танлаш катта аҳамиятга эга. 
Хомашѐ хусусиятини ва сифатли технологик жараѐнни танлашга 
ва унинг прогрессивлик даражасига, машиналардан ва вақтдан 
фойдаланиш даражасига, ишлаб чиқариш циклининг узунлиги ва 
умуман ишлаб чиқаришнинг барча техник-иқтисодий кўрсаткичларига 
таъсир кўрсатади. 
Ҳозирги пайтда ҳар бир саноат тармоғида бир неча тур хомашѐ 
қўлланилади. Айрим тармоқ учун қайси хомашѐни танлаб олиш 
мақсадга мувофиқ эканлигини аниқлаш учун қуйидаги кўрсаткичлар 
бўйича турли хомашѐларни солиштирмоқ зарур: солиштирма капитал 
харажатлари; меҳнат унумдорлиги; маҳсулот таннархи; маҳсулот 
сифати; маҳаллий хомашѐдан максимал фойдаланиш; камѐб 
бўлмаган хомашѐдан фойдаланиш; ишлатилмайдиган чиқиндилардан 
фойдаланиш мумкинлиги; сунъий материаллардан фойдаланиш 
мумкинлиги; хомашѐнинг прогрессив технология талабларига жавоб 
бериши; хомашѐнинг бўлғуси тайѐр маҳсулот сифат кўрсаткичларига 
жавоб бериши; маълум даврда маълум тармоқда қўллашнинг 
иқтисодиѐт нуқтаи назаридан мақсадга мувофиқлиги; айрим 
ҳудудларнинг ўзига хос хусусиятлари; айрим тармоқлардаги техника 
тараққиѐти. 
Қазиб чиқариш тармоқларида ва қишлоқ хўжалигида олинадиган 
хомашѐ ва материаллар бевосита маҳсулот олиш учун қайта 
ишлашдан олдин бир марта ишланади. Бундан мақсад, хомашѐни 
унда бўлган кераксиз қўшимчалардан тозалашдир. 

---

191 
Хомашѐдан тўлиқ ва ҳар томонлама фойдаланиб, унинг турли 
қисмларидан турли хил маҳсулотлар олиш учун хомашѐдан комплекс 
фойдаланмоқ керак. 
Хомашѐ ресурсларини кенгайтириш ва тежашнинг яна бир йўли 
хомашѐ ва матераиллардан қайта фойдаланишдир. Масалан, 
едирилган машиналар, бинолар ва эски техникаларнинг металл 
қисмлари, бузилган биноларнинг ғиштлари, қоғоз материаллари ва 
бошқалардан саноатда қайта фойдаланиш мумкин.