10-mavzu. Raqobatlashgan bozorlardagi firmalar faoliyati

10.2. Raqobatlashuvchi firmaning daromadi 
 
Raqobat bozoridagi firma iqtisodiyotdagi boshqa ko’plab firmalar kabi o’z 
foydasini (umumiy daromad ayiruv umumiy mablag’) maksimallashtirishga harakat 
qiladi. Buni qanday amalga oshishini bilish uchun, biz birinchi raqobatdosh firmaning 
daromadini ko’rib chiqamiz. Yanada aniqlik kiritish uchun A firmaning faoliyati bilan 
tanishamiz.
A firma qanchadir Q miqdorda mahsulot ishlab chiqaradi va mahsulotning 
birligini bozor P narxida sotadi. Firmaning umumiy daromadi P x Q dir. Misol uchun, 
agar bir birlik mahsulot 3$ bo’lsa, firma 2000 birlik mahsulot sotadi, uning umumiy 
daromadi 6 000 $ bo’ladi. 
A firma taklif qilayotgan mahsulot hajmi jahon mahsulot bozori bilan 
taqqoslanganda sezilarsiz bo’lganligi sababli, u bozor sharoiti bergan narxni qabul 
qiladi. Bu degani mahsulotning narxi A firmaning ishlab chiqargan va sotgan 
mahsulotlarining soni qanchaligiga bog’liq emas. Agar A firma sut ishlab chiqarish 
miqdorini ikki barobar ko’paytirsa, ya’ni 2000 gallon qilsa, sut narxi o’zgarmay qoladi, 
ammo umumiy daromad 12,000$ bo’ladi. Natijada umumiy daromad mahsulotning 
miqdoriga to’g’ri mutanosib bo’ladi.
10.1- jadvalda A firmaning daromadi ko’rsatilgan. Birinchi ikki ustunda A firma 
ishlab chiqargan mahsulotning miqdori va uni bozorda sotiladigan narxi ifodalagan. 
Uchinchi ustun esa A firmaning umumiy daromadini ko’rsatib bergan, ya’ni u 1 litr sut 
narxini uning miqdoriga ko’paytirish natijasiga teng.
10.1-jadval
 
Raqobatlashuvchi firma uchun umumiy, o’rtacha, va chekli daromad 
O’rtacha va chekli daromad tushunchalaridan biz oldingi boblarda mablag’larni 
tahlil qilish uchun foydalangan edik, bu yerda esa daromadni tahlili uchun bu zarurdir. 
Buni yaxshilab tushunish uchun ikki savolga javob berish lozim:

Bir litr sut uchun A firma qancha daromad oladi?

Agar A firma sut ishlab chiqarishni bir litrdan oshirsa, uning qo’shimcha daromadi 
qancha bo’ladi?

---

Bu savollarga 10.1- jadvaldagi oxirgi ikki ustun javob beradi.
10.1-jadvaldagi to’rtinchi ustun o’rtacha daromadni ko’rsatadi, ya’ni umumiy 
daromad hisoblanadi (uchunchi ustun) ishlab chiqarish miqdoriga bog’liq.
Ushbu holat raqobatli bozor va boshqa hil firmalarga qo’llanilishi mumkin 
bo’lgan umumiy qoidani ko’rsatadi: umumiy daromad ishlab chiqarish miqdorining 
ko’patmasiga teng (P x Q), o’rtacha daromad esa umumiy daromadni ishlab chiqarilgan 
miqdorga bo’lish orqali aniqlanadi. Shu sababdan barcha firmalar uchun o’rtacha 
daromad mahsulotning narxiga tengdir.
 
Beshinchi ustun chekli daromad bo’lib, qo’shimcha sotilgan mahsulotdan 
umumiy daromadning o’zgarishidir. 10.1-jadvalda chekli daromad bir litr sutning narxi 
6$ga teng. Ushbu natija raqobatli bozor uchun qo’llanilishini ko’rsatadigan qoida 
umumiy daromad (P x Q), P esa raqobatli bozor uchun o’zgarmas. Demak, Q bir 
birlikka o’sganda, umumiy daromad P dollarga ko’payadi. Raqobatli bozor uchun 
chekli daromad mahsulotning narxiga tengdir.