10-mavzu: O’zbek xonliklari davrida madaniyat

7.Teatr, kino, qo‘g‘irchoqbozlik, qiziqchilik-masxarabozlik, askiya, sirk-dorbozlik san’ati ijodi.
Muhokama qilinayotgan davrda teatr, kino, qo‘g‘irchoqbozlik, qiziqchilik- masxarabozlik, askiya, sirk-dorbozlik san’ati juda yaxshi rivojlangan deyishimiz mumkin. XVI-XVII asrlarda G‘iyos masxara, Xoja Dehdor, Abdulla devona, Abdulvose’ munshi, Said Badr kabi teatr san’atining yetuk namoyandalari yetishib chiqib elga xizmat qilganlar.

Teatrning kulgili turlari - qiziqchilik, masaxarabozlik, qо‘g‘irchoq оУткг ham asta-sekin badiiy tomosha tizimi sifatida tashkil topgan va san’at turiga aylangan. XX asr boshlarida ilk о‘zbek kinosi san’atiga ham asos solingan. XVIII-XIX asrlarga kelib teatrning asosiy turlari saqlanib, repertuar va ijro uslubida о‘ziga xos xususiyatlar, takomillashuvlar, ijodiy yondashuvlar rivojlanib borgan.

Ayniqsa, bu davrlarda boshqa hech bir millat ijodida uchramaydigan о‘zbek askiya san’ati ham rivojlanib borgan. Askiya-(arabcha zakiy-zehnli, hozirjavob) о‘zbek xalq og‘zaki ijodi turidir. U ikki yoki undan ziyod kishi о‘rtasida sayil, to‘y, bayramlarda, sahnalarda ijro etiladigan ma’lum mavzu to‘yicha badiiy sо‘z tortishuvidir. Bu san’at turi asosan XV asrlarda shakllangan.

XVI asrda Mavlono Burxoni Lang, Said G‘iyosiddin Sharfa, Mavlono Halil Sahof, Muhammad Badaxshiy kabi yetuk askiyachilar yetishib chiqqan, XVIII-XIX asrlarda esa bu ijod Farg‘ona va Toshkentda rivojlangan. Farg‘onada Dehqon Shernazarov (1860-1942), Toshkentda Saidahmad askiyachi (1880-1940) kabi mashhur askiyachilar о‘tgan va ularning dong‘i uzoq hududlarga ham yoyilgan. Askiya san’ati bugungi kungacha an’anaviy davom etib kelmoqda.

XVIII asrlarga kelib esa sirk-dorbozlik san’ati ijodi ham о‘ziga xos rivojlanishda davom etib, xalq orasidan ushbu san’at turlarining yetuk namoyandalari yetishib chiqqanlar va ular о‘sha davrlardagi ajdodlarimizga sidqidildan xizmat qilganlar. Yuqorida qayd etilgan ijod turlarining barchasi hozirgi kungacha yanada boyib, о^т^ samarali natijalariga erishib kelmoqda.