10-Mavzu. Konstruksion materiallar texnologiyasining mashinasozlikdagi axamiyati. Materiallarga ishlov berib turli detall va zagatovkalar tayyorlash. Metallarning umumiy ta’rifi

Kompozitlar

• Kompozitlar alohida katergoriyali toifali materiallar; ular uch xil materiallar aralashmasidir. Tarkibi ikki yoki ko‘proq fazali materiallar. Alohida ishlanadi va maxsus xossa (tashkil etuvchilarni bittasiga ham o‘xshamaydigan) olish maqsadida birga birlashtiriladi. Odatda kompozitsion materiallar strukturasi bir fazoning zarrachalaridan yoki tanalaridan iborat. Ikkinchi fazoda aralashgani matritsa deyiladi. Kompozitlar tabiatda ko‘p uchraydi: masalan, yog‘och. Kompozitlarni sun’iy usulda olish kattaroq qiziq: tola bilan sinchlangan plastik; polimer matritsada shisha tola; bir tipdagi polimer tolalari ikkinchi tip polimerli matritsa ichida; keramika metal matritsada (BKG, T15K6). Kompozitlarning xossalari uni komponentlariga – tashkil etuvchilariga bog‘liq, ularni fizik formasiga, ularni birlashish usuliga bog‘liq. Ba’zi kompozitlar yuqori mustahkamlikka ega va yengil: bular aviatsiyada va avtomobillar kuzovlarida va h.k.da ishlatiladi. Ba’zilari baquvvat, qiyin ishlanadi, o‘z xossalarini (ayniqsa, mexanik) yuqori haroratda ham saqlab turadi.

Ishlab chiqarish jarayonlari

Ishlab chiqarishdagi texnologik operatsiyalar, asboblar (va albatta, insonlar) yordamida amalga oshiriladi. Har bir texnologik jarayonni o‘zini mashina va asboblari bor.
Ishlab chiqarish tizimlari
Ishlab chiqarish samarador bo‘lishi uchun korxona o‘zini ishlab chiqarish tizimiga ega bo‘lishi lozim. Tizim ishlab chiqarish turiga (ommaviy, seriyalab), uni asbob-uskunalar bilan ta’minlanganligiga, ularning holatig‘a va h.k.larga bog‘liq. Umuman, ishlab chiqarish tizimi odamlardan –insonlardan, asbob-uskunalardan va h.k.lardan iborat. Ishlab chiqarish tizimini ikki kategoriyaga bo‘lish mumkin: 1-ishlab chiqarish binolari va 2-ishlab chiqarishni ushlab turuvchi-ta’minlovchi tizimlar.

“Konstruksion materiallar texnologiyasi” o‘quv fanida ishlatiladigan asosiy tushunchalar va iboralar

• Mahsulot – mehnat faoliyati jarayoni natijasi, qaysiki foydali xossalarga ega. U ma’lum joyda va ma’lum vaqt ichida – davomida olingan, jamoa va shaxsiy harakterdagi ehtiyojlarni qondiradigan bo‘ladi. Mahsulot – “produksiya”.
• Buyum – mahsulot – “izdelie”- bu ishlab chiqarish predmeti-narsasi yoki predmetlari-narsalari to‘plami, qaysilarki korxonada ishlab chiqarish kerak. Metal ishlovchi sanoat sohasi uchun bu har xil ishlarga mo‘ljallangan mashinalar, agregatlar, mexanizmlar va h.k.
• Buyumlar ro‘yhati (“nomenklatura”).
• Bu termik buyumlarni konstruksiyalari yoki o‘lchamlari bilan farqlanadi va ma’lum vaqt ichida tayyorlanadigan (ishlanadigan) buyumlar ro‘yhati.
• Ishlab chiqarish programmasi – ma’lum kalendar vaqt ichida ishlab chiqishga mo‘ljallangan bir xil – bir nomli buyumlar soni (hajmi).
• Detal. Bu birlamchi yig‘uv birligi, bir bo‘lak materialdan yasalgan, yig‘uv operatsiyalari qo‘llanilmagan. Detal xossalari yig‘indisiga ega: material xossasi; o‘lchamlari; aniqligi; formasi; yuza sifati, tannarxi.
• Xomashyo-zagotovka – mehnat narsasi, bundan uni formalarini, o‘lchamlarini, xossalarini, yuzalarini o‘zgartirib detal yasaladi. Umuman olganda “xomashyo” iborasini uni detalga aylanguncha bo‘lgan barcha davrda qo‘llasa bo‘ladi. “Detal” iborasini yig‘uvga kelayotgan narsaga qo‘llash to‘g‘riroq bo‘ladi.
• Qiyqim – xomashyoni detalga aylantirish jarayonida olib tashlashga mo‘ljallangan qism.