10-Mavzu. Konstruksion materiallar texnologiyasining mashinasozlikdagi axamiyati. Materiallarga ishlov berib turli detall va zagatovkalar tayyorlash. Metallarning umumiy ta’rifi

Sanoat revolyutsiyasi yillarida (1760-1830) suv, shamol va hayvonlar kuchlarini o‘rnini bir qator mashinalar va bug‘ kuchlari egalladi. Detallarni o‘zaro almashish imkonini beradigan ishlab chiqarish texnologiyasi tadbiq qilindi. 1881 yilda birinchi elektrostansiya qurildi. Detal va mahsulotlarni olishda fizik-kimyoviy jarayonlar ishlatildi. Mahsulotlarni potok - oqim usulida ishlab chiqarish usuli tadbiq qilindi. Standartlash qabul qilindi. O‘z davrini yangi va ilg‘or materiallari ixtiro qilindi.

• Sanoat revolyutsiyasi yillarida (1760-1830) suv, shamol va hayvonlar kuchlarini o‘rnini bir qator mashinalar va bug‘ kuchlari egalladi. Detallarni o‘zaro almashish imkonini beradigan ishlab chiqarish texnologiyasi tadbiq qilindi. 1881 yilda birinchi elektrostansiya qurildi. Detal va mahsulotlarni olishda fizik-kimyoviy jarayonlar ishlatildi. Mahsulotlarni potok - oqim usulida ishlab chiqarish usuli tadbiq qilindi. Standartlash qabul qilindi. O‘z davrini yangi va ilg‘or materiallari ixtiro qilindi.
• Oddiy operatsiyalar uchun stanoklar 1770-1850 yillarda ishlab chiqarilgan. 1913-yilda Genri Ford mashinalarni yig‘ish tizimini (“liniyasini”) tadbiq qildi – konveer ishga tushdi.
• Hozirda ishlab chiqarishni ikki usulda aniqlash mumkin: 1-texnologik; 2-iqtisodiy. Texnologik deganda materiallarga (mashina mexanizmlarga) fizik, kimyoviy, mexanik va h.k. jarayonlarni ta’sir ettirib, detallar yoki mahsulot ishlab chiqarishga aytiladi. Iqtisod nuqtayi nazaridan ishlab chiqarish – bu materialni ko‘proq ahamiyatli (tannarxli) mahsulotlarga aylantirish. Ishlab chiqarish texnologik-iqtisodiy qonuni: bu kam mehnat (jismoniy, aqliy) sarf qilib, sifatli mahsulot olish. Ishlab chiqarishni kalitli vaqti shundaki, ishlab chiqarish materialni qiymatini (tutgan o‘rnini, tannarxini) oshiradi (formalarini, xossalarini o‘zgartirib; ularni boshqa materiallar bilan qo‘shib va h.k). Masalan, temir rudasi po‘latga aylanadi; qum shishaga. Mahsulot bor; ishlab chiqarish bor.

Mashinasozlikda uch xil ishlab chiqarish turi mavjud: ommaviy-ko‘plab, seriyalab, donabay. Namunaviy, tajribaviy ishlab chiqarishlar donalab ishlab chiqarishga tog‘ri keladi. Lekin, ularni texnologik ta’riflash, loyihalash boshqacha o‘ziga xos. Ommaviy ishlab chiqarish - bu shunday ishlab chiqarish turi bo‘lib, bunda bir xil mahsulot o‘zgarmas chizmalar asosida uzoq vaqt muddatda to‘xtovsiz ishlab chiqariladi.Seriyalab ishlab chiqarishda mahsulot seriyalab-partiyalab ishlab chiqariladi. Texnologik jarayon vaqti-vaqti bilan takrorlanib turiladi. Seriyadagi mahsulotlarning soniga qarab uch turga bo‘linadi: yirik, o‘rta va mayda seriyali. Donalab ishlab chiqarishda mahsulot bir-ikki dona yasaladi.

• Mashinasozlikda uch xil ishlab chiqarish turi mavjud: ommaviy-ko‘plab, seriyalab, donabay. Namunaviy, tajribaviy ishlab chiqarishlar donalab ishlab chiqarishga tog‘ri keladi. Lekin, ularni texnologik ta’riflash, loyihalash boshqacha o‘ziga xos. Ommaviy ishlab chiqarish - bu shunday ishlab chiqarish turi bo‘lib, bunda bir xil mahsulot o‘zgarmas chizmalar asosida uzoq vaqt muddatda to‘xtovsiz ishlab chiqariladi.Seriyalab ishlab chiqarishda mahsulot seriyalab-partiyalab ishlab chiqariladi. Texnologik jarayon vaqti-vaqti bilan takrorlanib turiladi. Seriyadagi mahsulotlarning soniga qarab uch turga bo‘linadi: yirik, o‘rta va mayda seriyali. Donalab ishlab chiqarishda mahsulot bir-ikki dona yasaladi.
• Zavod quvvati deb yiliga ishlab chiqilgan mahsulot birligiga aytiladi: zavodda bir yilda eritilgan po‘lat miqdori (necha tonna), zavodda ishlab chiqilgan avtomobillar soni (necha dona) va h.k.