|
Сув режими. Нафас олиш тизимига ҳужайраларнинг сув билан таъминланиш даражаси ҳам катта таъсир этади. Ўсимликларнинг баргларида бирданига сувнинг камайиши сабабли даставвал нафас олиш тезлашади. Кейинчалик эса сув танқислиги ортиб бориши билан нафас олиш тезлиги ҳам пасая боради. Буни уруғларда яхши кузатиш мумкин. Етилмаган уруғларда сув миқдори кўп нафас олиш ҳам нисбатан кучлироқ бўлади. Уруглар пишиб етилгач сув миқдори ҳам энг кам 10-11% бўлади. Бундай уругларда нафас олиш ҳам энг паст даражада бўлиб, улар яхши сакланади. Экиш олдидан ивитилган уруғлар сувни 30-35% гача шимиб олгандан сўнг уларнинг нафас олиш тезлиги бир неча минг мартадан ошиб кетади ва униш жараёни бошланади. Уруғларда кечадиган бу физиологик жараёнларни бошқариш йўли билан донларни сифатли сақлаш, улардан юқори даражада фойдаланиш мумкин. Уруғлар ошиқча сувни шимиб олганда ҳам аэрация жараёни бўзилиб, бижғиш бошланиши ва уруғлар нобуд бўлиши мумкин. Бундай холларда уруғ қорайиб қолади ва унувчанлик қобилятини йўқотади.
Ёруглик. Ёруғлик яшил ўсимликларга таъсир этганда ҳароратнинг кўтарилиши кузатилади ва бунинг натижасида нафас олиши ҳам тезлашади. Фотосинтезга ёруғликнинг таъсири натижасида эса нафас олиш жараёни учун энг зарур органик модда ҳосил бўлади. Демак ёруғлик яшил ўсимликларнинг нафас олишига туғридан-туғри таъсир этмас, балки бошка физиологик жараёнлар орқали таъсир этади. Ёруғликнинг таъсирини яшил бўлмаган ўвсимликларда ўрганиш натижасида унинг маълум миқдори тўғридан-тўғри таъсир этиши ҳам мумкинлиги кузатилган. Нафас олиш жараёнининг фаолияти ёруғлик спектрининг ультрабинафша (380 нм) ва кўк яшил (400-500 нм) нурларнинг ютилиши натижасида кузатилади. Масалан, маккажўхорининг этиоланган баргига ёругликнинг кук спектр нурлари билан таъсир этганда қоронғидаги баргларига нисбатан нафас олиш жадаллиги икки баравардан кўпроқ кўтарилган. (William G. Hopkins and Norman P. A. Huner 2009.192 p)
Дон, мева ва сабзавотларни саклашда нафас олишнинг аҳамияти.
Ўсимликларнинг нафас олиш жараёни, улардаги модда алмашинувининг мухим қисмини ташкил этиб, ўсиш, ривожланиш ва ҳосилдорликнинг асосини ташкил этганидек, етиштирилган махсулотларни узоқ муддатга ва сифатли сақлаш ҳам нафас олиш тезлигини бошқаришга асосланган. Махсулотларни сақлашда нафас олиш жадаллигининг қанча паст бўлса, органик моддаларнинг миқдори шунча кам сарфланади ва улар сифатли сақланади. Нафас олиш жадаллигининг даражаси энг аввало ҳарорат ва намлик миқдорига боғлиқ. Донларнинг таркибидаги сув миқдорини ва улар сақланадиган омборлар ҳароратини бошқариш катта аҳамиятга эга. Сув миқдори ғалласимонларнинг донларида 14% ва мойли ўсимликларнинг донларида 8-9% дан ошмаганда, ҳарорат эса 00 атрофида бўлганда нафас олиш энг паст даражада сақланади. Намликнинг миқдори 18-22% ва ҳарорат 45-500 га етганда нафас олиш жадаллиги ҳам кескин ошади. Натижада уруғлардаги запас органик моддалар тезлик билан сарфланади. Бунинг натижасида ажралиб чиққан кимёвий энергия иссиклик энергиясига айланади, омборларнинг ҳарорати янада ошади ва ҳар хил чиритувчи микроорганизмларнинг ривожланишига шароит яратади. Бундай шароитда сақланган донлар униб чиқиш кобилятини йукотади. Шунинг учун ҳам донларни сақлашда намлик кам миқдорда бўлиши мақсадга мувофиқ.
Мева сабзавотларни сақлаш донларни сақлашдан бироз фарқ қилади. Чунки уларнинг таркибида сув жуда кўп (75-90% гача) сувни камайтириш улар сифатининг пасайишига сабаб бўлиши мумкин. Шунинг учун ҳам мева сабзавотларни сақлашда бош омил ҳарорат ҳисобланади. Энг қулай ҳарорат 00 атрофида бўлиши аниқланган. Махсус хоналарда ва музлатгичларда сақланганда ҳам ҳарорат 3-70С дан ошмаслиги керак. Масалан, картошка учун сақлаш ҳарорати 2-40С, карам учун 00 дан 10С, қолган мева ва сабзавотлар учун +00 +10С энг қулай эканлиги аниқланган. Бунда нафас олиш тезлиги паст бўлиб, махсулотлар сифатли сақланади. Мева сабзавотларни сақлашда СО2 нинг миқдори ҳам катта аҳамиятга эга. У кўп бўлса, нафас олиш жадаллиги пасаяди.
Do'stlaringiz bilan baham: |
