10-Mavzu: Go’daklik va ilk yosh davrida psixik rivojlanish Reja

3.Ilk yoshda o‘yin faoliyati. Bu yoshda bolaning o‘yinlari halijuda oddiy bo‘ladi. Aslida ular tom ma’nodagi o‘yin bo‘lmay,balki chinakam o‘yinga tayyorgarlikdir. Bu yoshdagi bolalarningsodda o‘yinlarini mashq o‘yinlari, harakat o‘yinlari, manipulatsiya(timirskilash) o‘yinlari deb atash mumkin. Bunday o‘yinlardabola o‘yinchoqlarni bir joydan ikkinchi joyga olib borib qo‘yadi,mashinalarni, aravachalarni yurgizib ko‘radi, kubiklarni ustma-ustqilib taxlaydi va shu kabi harakatlarni bajaradi. Bunday sodda o‘yinlarda hali bola xayolini boyitadigan mazmun yo‘q.Bola ikki yoshga to‘lgach, uning o‘yinlarida jiddiy o‘zgarishro‘y beradi. Bolaning o‘yiniga endi taqlidiy harakatlar qo‘shiladi.Bola kattalardan ko‘rgan bilganlarini o‘yinda taqlidan takrorlayboshlaydi. Bu davrda bola mashinasini u yoqdan bu yoqqasiljitishyoki tepalikdan sirg‘antirib tushirish bilan cheklanmay,haydovchilarning harakatlarini bajaradi. Mashina ovoziga taqlidqilib ovoz chiqaradi, mashinada yuk tashiydi va hokazo. Qiz bola bo‘lsa, bu yoshda qo‘g‘irchog‘ini yuvintiradi, ovqatlantiradi, ux latadi, jazolaydi. Bolaning bunday o‘yinlarida esa endi tiklovchi xayolning yuzaga kela boshlaganini ko‘ramiz. Bola uch yoshga to‘lish oldida rollarga bo‘linib o‘ynaydigan o‘yinlar ham paydo bo‘ladi. Ular o‘yinda rollarni taqsimlab oladilar va ulardan – «Men samosvalning haydovchisi bo‘laman», «Sen ekskavatorda turasan», «Men doktor bo‘laman», «Sen doktorga kelasan» kabi mulohazalarni eshitish mumkin. Bolalar o‘z rollarini mohirlik bilan bajarishga intiladilar. Ana shunday rolli o‘yinlarda bolalarning xayol faoliyatlari rivojlanadi. Ularda ijodiy xayol kurtaklar ham yuzaga kela boshlaydi. Ilk yoshdagi bolalar o‘ta hissiyotli va juda qiziquvchan bo‘ladilar. Ularning ana shu qiziquvchanlik xususiyatlaridan ta’lim jarayonida keng foydalanish lozim. Ilk yoshdagi bolalarga ta’lim berishda ularni atrof-muhitdagi narsalar bilan bevosita tanishtirishda shu yoshdagi (2–2,5 yoshdagi) bolalar uchun chiqarilgan rasmli kitoblardan va rasmli lotolardan foydalanish yaxshi natija beradi. Masalan, ilk yoshdagi bolalarni uy hayvonlari, yovvoyi hayvonlar, qushlar, o‘simliklar dunyosi va shu kabilar bilan rasmli kitoblar orqali tanishtirish mumkin. Bu yoshdagi bolalarga ta’lim berishda rasmli lotolar ham keng qo‘llaniladi. Masalan, tarbiyachining va hamma bolalarning oldida har xil sabzavotlarning rasmlari solingan lotolar turadi. Tarbiyachi qo‘liga piyozning rasmi tasvirlangan lotoni olibbolalarga ko‘rsatadi. Bolalar darhol sabzavotlarning rasmlari solingan lotolar orasidan piyozni topib olishlari va uning nomini jor bo‘lib aytishlari kerak. Ilk yosh davrining oxiriga borib, bolalarda tasviriy san’at faoliyatining elementlari yuzaga kela boshlaydi. Bola qalam bilan nimalarnidir rasmini chizishga juda qiziqadi. Bu sohada u kattalarga taqlid qila boshlaydi. Garchi bu yoshdagi bolalarning chizgan rasmi egri-bugri chiziqlardan iborat va unda hech qanday ma’no bo‘lmasa-da, bu faoliyat ularda xayolning rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Bola o‘zining chizgan rasmlarini tushuntirib beradi. Lekin uning tushuntirishi chizgan rasmiga mos bo‘lmasada (kam o‘xshasa ham) uning o‘z xayolida narsalarning tasavvurini yuzaga keltira oladi. Bu esa tiklovchi xayolning o‘sishi uchun katta ahamiyatga egadir.