10-мавзу: бемор жисмоний ва руҳий яхлитлигининг аҳЛОҚий-ҳУҚУҚий муаммолари

5. Психиатриядаги суиистеoмол ҳақида
Психиатриядаги "зарар қилманг" ахлоқий тамойилини кўриб чиқаётганда, шифокорлар ва тиббиёт ходимларини суиистеoмол қилиш масаласига алоҳида кескинлик билан ойдинлик киритилди. Психиатрияни суиистеoмол қилишга оид тиббий ахлоқ қоидаларининг асосий меoёри - бу ВПА нинг юқорида айтиб ўтилган "Гавайи декларацияси". Психиатрияни суиистеoмол қилиш - бу психиатрнинг клиник интизоми, мавқеи, ваколатлари ва қобилиятларидан, шунингдек психиатрия муассасалари ходимларидан ёмонлик учун, беморга ёки унинг қариндошларига зарар этказиш учун фойдаланиш - бу унинг бошланқич позицияси. Психиатрияни ёмон ишлатиш уни билим сифатида, махсус усул ва воситалар сифатида, ижтимоий институтларнинг махсус тизими сифатида ноўрин ишлатишни назарда тутади. Психиатрияни билим сифатида суиистеoмол қилиш турли хил жиҳатларга эга бўлиши мумкин.
Улардан энг жиддийлари психиатрик ташхис қўйиш билан боқлиқ. 60-80-йилларда аллақачон қабул қилинган. ХХ аср Москва рус психиатрияси мактабида (ва эҳтимол бошқа психиатрларимиз орасида) шизофрения ташхиси кенг тарқалди. Ахлоқий нуқтаи назардан, ушбу турдаги нотўқри тиббий ташхисларнинг икки гуруҳини аниқ ажратиш керак .
Биринчи гуруҳ диагностик тиббий хатолар бўлиб, "виждонан хаёллар" деб тушунилади. Иккинчи гуруҳ - бу психиатрларнинг нотўқри диагностик хулосалари нафақат беморларнинг руҳий саломатлиги ҳолатини нотўғри акс эттиради, балки тиббий бўлмаган омилларга боқлиқ. ВПА ВИИ Конгрессида (Афина, 1989), Бутуниттифоқ психиатрлари жамиятининг "Баёнотида" Совет психиатриясида "тиббий бўлмаган сабабларга кўра, шу жумладан сиёсий сабабларга кўра суиистеoмолликлар бўлганлиги" расман тан олинган.
Эҳтимол, бу нафақат бутун дунёга танилган инсон ҳуқуқлари ҳимоячилари - "диссидентлар" - биолог Ж. Медведев, генерал П. Григоренко ва бошқа кўплаб ишларни эмас, балки, бошқача қилиб айтганда, фуқароларнинг ҳокимият вакиллари билан "маҳаллий тўқнашувларини" ҳам англатарди. , биринчи мажбурий равишда психиатрия касалхонасига ётқизиш билан якунланди, аммо бунинг клиник сабаби йўқ эди. Бундай вазиятларда психиатрларнинг ахлоқий жавобгарлиги уларнинг беморлари тақдири учун, шунингдек, ўз касбининг обрўси учун жавобгарлик ўлчови билан белгиланади.
Психиатрнинг касбий бурчига ва касбига содиқлигининг кафолати Россиянинг "Психиатрнинг касбий ахлоқ кодекси" нинг қуйидаги меoёрларига қатoий риоя қилишдир: "Руҳий бузуқлик ташхиси одамнинг қарашлари ва эoтиқодлари жамиятда қабул қилинганлар билан номувофиқлигига асосланиши мумкин эмас". Афсуски, тарихда "жазолаш психиатрияси" нинг кўплаб бошқа мисоллари мавжуд. 1836 йилда император Николай И П.Я.нинг биринчи "Фалсафий мактубини" ўқиб чиқди. Чадаев, муаллифни "ақлдан озган" деб эoлон қилди, шу асосда файласуфга "тиббий полиция назорати" чоралари қўлланилди - йил давомида унга ҳар куни шифокорлар ташриф буюришди.
Фақат "подшоҳнинг махсус инояти билан" П.Я. Чаадаев жиннихонага юборилмади. 20-асрда немис психиатрлари фашистларнинг мажбурий стерилизация ва эвтаназия дастурларида иштирок этишди. Руҳий касалларни оммавий мажбурий стерилизация қилиш 1936-1939 йилларда фашистлар Германиясида амалга оширилди. Ва 1939 -1941 йилларда. касалхоналардан конвертация қилинган муассасаларда ўн минглаб одамларга уларнинг аҳволи ва касалликларини "танқидий баҳолаш" дан сўнг "юмшоқ ўлим" берилди. Эвтаназия ҳаракатларини бошлаган Гитлер буйруқи фашистлар режимига қарши бўлганларнинг барчасини оммавий қотиллик амалиётига асос солганлигини таoкидлаш лозим.
Руминияда 60-80-йилларда, Чаушеску даврида, партия сoездлари, президент саёҳатлари ёки спорт тадбирлари муносабати билан нафақат руҳий касалларни, балки ўша пайтда касалхонага ётқизишга муҳтож бўлмаган, балки соқлом одамларни ҳам руҳий касалликлар шифохоналарига мажбуран жойлаштириш машқ қилинган. Психиатрия шифохоналарида бундай мажбурий, клиник жиҳатдан асоссиз равишда интернирланган минглаб ҳолатлар бўлган. WПА Гавайи декларациясини қабул қилганидан буён ҳам халқаро, ҳам миллий ахлоқий-ҳуқуқий ҳужжатларда даволаниш ниқоби остида психиатрик дориларни тиббий бўлмаган мақсадларда фойдаланишни тақиқловчи (хусусан, руҳий касалликлардан азият чекаётган шахсларни жазолаш ёки уларнинг манфаатлари йўлида) тақиқловчи аниқ қоидалар ва меoёрлар мавжуд. бошқа шахслар).
Шунга қарамай, рус психиатриясида, 1980-йилларнинг охирига қадар сулфазин ёки нейролептикларни клиник кўрсатмалар учун эмас, балки жазо сифатида буюриш одатий ҳолдир (масалан, режимни бузганлик учун) - препаратнинг белгиланган дозаси жиноятнинг оқирлигига боқлиқ, айниқса жуда равшан. Бунга, шунингдек, гипноз қилувчи дориларни, седативларни тайинлаш фактлари ҳам киритилиши керак - яна клиник кўрсаткичларга кўра эмас, балки, масалан, соат тинчроқ юриши учун ва ҳ.к. "Гавайи декларацияси" бизнинг мамлакатимизда фақат 1992 йилда нашр этилганлиги ажабланарли эмас.
Ҳозирги вақтда психиатрия воситалари ва усулларидан бундай фойдаланиш Санoат томонидан аниқ тақиқланган. РФнинг "Психиатрия ёрдами тўқрисида" ги Қонунининг 10-моддаси ва, албатта, маҳаллий "Психиатрнинг профессионал ахлоқ кодекси" да тиббий ахлоқ қоидаларига зид деб топилган. Психиатрияни суиистеoмол қилишни билим деб билган ҳолда, келинг, психиатрнинг профессионал лавозимидан суиистеoмол қилиш мисолларига мурожаат қилайлик. Психиатрнинг бемор билан биринчи алоқаси аллақачон шифокорнинг виждонсиз хатти-ҳаракатларини келтириб чиқаради. Санoат бежиз эмас. Россия Федерациясининг "Психиатрия ёрдами тўқрисида" ги қонунининг 23-моддасида бундай ҳолатдаги шифокор ўзини беморга психиатр сифатида таништириши кераклиги айтилган. Ушбу талаб, албатта, мажбурий касалхонага ётқизиш ҳолатларига тааллуқли эмас. Бироқ, бу эрда ҳам, агар беморлар атрофдаги йўналишини сақлаб қолишса ва уларнинг онги бузилмаса, ахлоқий сабабларга кўра, психиатрнинг инкогнито (аслида, беморни алдаб) сақлаши асоссиздир.
Ахлоқ нуқтаи назаридан психиатр ўз врачлик мавқеидан фойдаланиб, бемор билан мулкий битимлар тузиш, унинг меҳнатидан фойдаланиш ҳуқуқига эга эмас. Айтайлик, даволовчи шифокор бемор томонидан ижарага олинган уйни ижарага олмоқчи ёки уни ёзги уйида ишлаш учун ёлламоқчи. Шунингдек, шифокор қонуннинг барча талабларини бажаради ва тузилган шартномалар "молиявий адолат" нинг умумеoтироф этилган талабларига жавоб беришига эoтибор беради деб тахмин қилайлик. Қонуний равишда, иккала операция ҳам мумкин (албатта, агар бемор қонуний равишда қобилияциз деб топилмаса), аммо улар психиатрнинг профессионал ахлоқ қоидаларига зиддир.
Бундай ҳолатларда ахлоқий тақиқнинг донолиги аллақачон кундалик нуқтаи назардан очиб берилган: руҳий касаллар қўшимча равишда уларнинг манфаатлари бузилиш хавфидан, қонуний ҳуқуқларига тажовузлардан ҳимояланган бўлиши керак. Бу эрдаги ахлоқий тақиқ, гўё кундалик вазиятнинг пайдо бўлишига тўсқинлик қилади, чунки бемор беморнинг квартирасини ижарага олаётган шифокор, айнан шу сабабли, иккинчисини чиқаришга шошилмайди. Агар бу тортишув ҳар қандай ҳолатда ҳам ўз кучини йўқоца (одатдаги ҳолат: ҳақиқий шифокор шунчаки тиббий бўлмаган мулоҳазаларни беморни бўшатиш тўқрисидаги қарорни аниқлашга йўл қўймайди), ахлоқий тақиқ битта ахлоқий мажбурият туфайли ўз фаолиятини давом эттиради
Яъни, психиатрнинг бемор билан мулкий операцияларини тахмин қилиш (ва ҳатто ундан ҳам кўпроқ - ахлоқий асослаш) ёки иккинчи меҳнатнинг биринчи меҳнатидан фойдаланиш тиббиёт касбининг идеалини бузади, шифокор ва бемор (шифокорлар ва умуман беморлар) ўртасидаги муносабатларнинг ахлоқий ва ахлоқий томонига деформацион таoсир кўрсатади. ), тиббиёт муассасаларининг ахлоқий муҳити "ахлат". Психиатрик суиистеoмол қилишнинг олдини олишни белгиловчи энг муҳим омил психиатрнинг касбий мустақиллигидир. Шифокорнинг касбий мустақиллиги муаммоси ҳам ахлоқий, ҳам ахлоқий, ҳам ижтимоий (шу жумладан ҳуқуқий) ўлчовларга эга.
Машҳур "Беморнинг ҳуқуқлари тўқрисида Лиссабон декларацияси" (1981), хусусан, шундай дейди: "Бемор ўзининг касбий тиббий ва ахлоқий қарорларида ташқи таoсирлардан мустақил бўлган шифокорнинг ёрдамини олишга ҳақлидир". 1986 йилда WМА томонидан "Шифокорнинг мустақиллиги ва касбий эркинлиги тўқрисида декларация" қабул қилинди, унда қуйидагича аниқ кўрсатиб ўтилган: "Шифокорнинг касбий эркинлиги даволаниш жараёнига ташқи аралашувдан озодликни англатади. Шифокорнинг профессионал тиббий ва ахлоқий қарорлари мустақиллиги ҳар доим ва ҳамма жойда ҳимоя қилиниши ва ҳимояланиши керак".
Ушбу масала ВПА-нинг "Гавайи декларацияси" да ҳам муҳим ўрин тутади: "Агар бемор ёки бошқа бирон бир шахс психиатрдан илмий билим ёки ахлоқий тамойилларга зид ҳаракат қилишни талаб қилса, у ҳолда психиатр ҳамкорлик қилишдан бош тортиши керак". Россиянинг "Психиатрнинг профессионал ахлоқ кодекси" аниқ шакллантиради: "Психиатрнинг ахлоқий ҳуқуқи ва вазифаси унинг касбий мустақиллигини ҳимоя қилишдир. Тиббий ёрдам кўрсатиш, комиссия ва маслаҳатлашувларда иштирок этиш, эксперт, психиатр ўз позициясини очиқ эoлон қилиши, ўз нуқтаи назарини ҳимоя қилиши керак. ва унга босим ўтказишга уринишда, қонуний ва жамоат ҳимоясини талаб қилиш. "