10-ma’ruza. Yorug‘lik interferensiyasi. Yorug‘lik dispersiyasi. TABIIY VA QUTBLANGAN Yorug‘lik

(10.15)Malyus qonuni
[yassi 
qutublanganto‘lqinning 
intensivligi 
qutublagichdan o‘tganda] bu erda 
𝐼𝐼
0
tushayotgan 
nurning intensivligi va 
𝜃𝜃
tushayotgan nurning 
qutublanishi bilan polyarizatorning o‘tkazish o‘qi 
orasidagi burchak. 
Polyaroidni qutublagich sifatida qutublanmagan 
yorug‘likdan qutublangan yorug‘likni hosil qilish 
maqsadida qo‘llash mumkin, bunda yorug‘likning 
parallel o‘qiga tashkil etuvchisi o‘tadi. 
Polyaroid analizator vazifasida (1) yorug‘lik qutublanmagan va (2) qutublanish tekisligini 
aniqlash uchun ham qo‘llanilishi mumkin. Polyaroid unga ma’lum miqdorda yorug‘lik uni 
o‘qiga ixtiyoriy orientatsiya bilan tushganda analizator sifatida ishlaydi, agar yorug‘lik 
qutublanmagan bo‘lsa; bir juft polyaroid ko‘zoynaklarining bir oynasini lampochkaga qaragan 
holda buraganda. Agar yorug‘lik qutublangan bo‘lsa, u holda polyaroidni buragan paytda 
qutublanish tekisligi polyaroidning o‘tkazish o‘qiga parallel bo‘lganda o‘tgan nur maksimum 
bo‘ladi, perpendikulyar bo‘lganda esa minimum bo‘ladi. Agar shuni osmonga qarab bajarsak 
Quyosh yo‘nalishiga to‘g‘ri burchak ostida osmon nuri qutublanganini ko‘rish mumkin. (Quyosh 
nuri qutublanmagan, lekin polyarizator bo‘lishidan qat’iy nazar quyoshga tik qarash mumkin 
emas, ko‘zni shikastlashi mumkin). Agar yorug‘lik analizatordan o‘tganda polyaroid bir 
orientatsiya bo‘yicha nolga tushadi, keyin yorug‘lik 100% qutublangan bo‘ladi. Agar u minimuni 
hosil qilgan bo‘lsa, yorug‘lik qisman qubublangan bo‘ladi. 
Qutublanmagan yorug‘lik tasodifiy yo‘nalishda qutublangan yorug‘likdan tashkil topgan. 
Bu har bir qutublanish yo‘nalishlari o‘zaro perpendikulyar yo‘nalishlarda ikkita tashkil 
etuvchilarga ajratish mumkin. Qutublanmagan nurni o‘rtacha bir xil qiymatga ega va o‘zaro 
perpendikulyar qutublangan nur deb qarashimiz mumkin. Qutublanmagan nur qutublagichdan 
o‘tganda bir tashkil etuvchisi o‘tmaydi. SHunday qilib, tushayotgan yorug‘likning intensivligi 
yarimga kamayadi, sababi yorug‘likning yarmi o‘tmaydi: 
𝐼𝐼
=
1
2
𝐼𝐼
0
(10.27 -rasm). 
Ikkita polyaroid kesishsa, ya’ni ularning qutublanish o‘qlari bir-biriga perpendikulyar 
bo‘lsa-qutublanmagan yorug‘lik undan butunlay o‘ta olmasligi mumkin. 10.28- rasmda 
ko‘rsatilgandek, qutublanmagan yorug‘lik birinchi polyaroid. 

---

10.28-rasm. 
Kesuvchi 
polyaroidlar 
yorug‘likni to‘liq 
o‘tkazmaydi. 
(polyarizator) dan o‘tganda qutublanadi. Ikkinchi polyaroid, analizator uning bu tashkil 
etuvchisini o‘tkazmaydi, uning o‘tkazish o‘qi birinchi polyaroidnikiga perpendikulyar.
Siz buni quyosh nuridan saqlaydigan polaroid ko‘zoynaklar bilan sinab ko‘rishingiz mumkin 
(10.29- rasm). Quyosh nuridan saqlaydigan polaroid ko‘zoynaklar 50% gacha qutblanmagan 
yorug‘lik nurini utkazmaydi, chunki ularda qutblash xususiyati bor; ular ranglarga 
bo‘yalganliklari uchun bundanda ko‘proq nurni yutishadi. Xar qanday yo‘nalishdagi chiziqli-
qutblangan nur xam kesishgan polaroidlar tomonidan to‘xtatib qolinadi. 
10.29-.Rasm. Kesishgan polyaroidlar. Ikki 
quyosh 
nuridan 
saqlaydigan 
polyaroid 
ko‘zoynak linzalari ustma ust tushsa, o‘qlari 
bir biriga perpenduklyar xolda, deyarli hech 
qanday yopug‘lik o‘tmaydi.