10-ma’ruza. Yorug‘lik interferensiyasi. Yorug‘lik dispersiyasi. TABIIY VA QUTBLANGAN Yorug‘lik

Qutiblagichlar (Polyaroidlar) (yutilishdagi qutublanish) 
Qutublanmagan yorug‘likdan turmalin kabi ma’lum kristallar orqali yassi qutublangan yorug‘lik 
olish mumkin. YOki odatda 
polyaroid plyonka
ko‘p qo‘llaniladi. (Polyaroid materiallar 1929 
yilda Edvin Lend tomonidan kashf qilingan.) Polyaroid plyonkalar bir biriga parallel joylashgan 
uzun kompleks molekulalardan tashkil topgan. Bunday polyaroid qutublanishning bir 
orientatsiyasini o‘tkazishda parallel tirqishlar kabi vazifani bajaradi. Bu yo‘nalish polyaroidning 
o‘tkazish o‘qi
deb ataladi. Qutublanish bu yo‘nalishga perpendikulyar bo‘lsa, odatda yorug‘lik 
polyaroidda to‘liq yutiladi. 
Polyaroidda yutilishni molekulyar sathlar bilan tushuntiriladi. Elektr maydoni 
𝑬𝑬��⃗
uzun 
molekulalarga nisbatan parallel tebransa molekulalar bo‘ylab elektronlarni harakatga keltiradi, 
ularda ish bajariladi va energiya uzatiladi. Bundan, agar 
𝑬𝑬
���⃗
molekulalarga parallel tebransa 
yutiladi. Elektr maydoni 
𝑬𝑬
���⃗
uzun molkeulalarga perpendikulyar bo‘lsa, unda ish bajarish va 
energiya uzatilish ehtimolligi yo‘q, shuning uchun yorug‘lik polyaroiddan erkin o‘tadi. 
Polyaroidning 
o‘tkazish o‘qi 
haqida gapirganimizda biz polyaroiddan o‘tgan elektr maydoni 
𝑬𝑬
���⃗
yo‘nalishini nazarda tutamiz, shuning uchun Polyaroid o‘qi uzun molekulalarga 
perpendikulyar ekan.10.26- rasmda elektromagnit to‘lqinlarda elektr maydoni 
𝑬𝑬��⃗
uchun emas, 
balki magnit maydoni 
𝑩𝑩
���⃗
uchun olishimiz kerak.]

---

10.26- Rasm. Vertikal polryaoid faqat to‘lqinning (elektr maydon)vertikal tashkil 
etuvchisini o‘tkazadi. 
Agar yassi qutublangan yorug‘lik nuri Polyaroidga tushayotgan va o‘tkazish o‘qi tushayotgan 
qutublanish yo‘nalishiga 
𝜃𝜃
burchak ostida bo‘lsa, yassi qutublangan nur polyaroidning o‘tkazish 
o‘qiga parallel bo‘ladi va 
𝐸𝐸
ning amplitudasi 
𝐸𝐸
0
cos
𝜃𝜃
ga kamayadi, 10.26-rasm. SHunday qilib, 
polyaroid faqat o‘tkazish o‘qiga parallel bo‘lgan qutublanish (elektr maydon vektori, 
𝑬𝑬��⃗
) ning shu 
tashkil etuvchisini o‘tkazadi. CHunki yorug‘lik nurining intensivligi amplitudaning kvadratiga 
proporsional bo‘ladi, yassi polyarizatsiyalangan nurning intensivligi qutublagichdan 
(
𝐸𝐸
0
cos
𝜃𝜃
)
2
ga proporsional ravishda o‘tadi, bu munosabatni Malyus qonuni deyiladi,
10.27-rasm.Qutublangan yorug‘lik bir xil 
intensivlikda vertikal va gorizontal tashkil 
etuvchilarga ega. Polyarizatordan o‘tgandan 
keyin ularning bitta tashkil etuvchisi 
yo‘qoladi. YOrug‘lik intensivligi yarimga 
kamayadi. 
𝐼𝐼
=
𝐼𝐼
0
cos
2
𝜃𝜃