10 – Ma’ruza Tashqi doimiy elektr maydonda dielektriklarning qutblanishi, qutblanish mexanizmlari

2–расм. Водородсимон атомнинг ташқи электр майдони бўлмаганидаги (а) ва ташқи электр майдонига киритилганидаги ҳолати (б).

Электр майдони таъсирида электрон қобиқ қандайдир масофага силжийди, яъни манфий заряд маркази силжийди. Силжишни x билан белгилаймиз (2б–расм). Агар қуйидаги шарт бажарилса атом мувозанатда бўлади:

Электр майдони таъсирида электрон қобиқ қандайдир масофага силжийди, яъни манфий заряд маркази силжийди. Силжишни x билан белгилаймиз (2б–расм). Агар қуйидаги шарт бажарилса атом мувозанатда бўлади:

eE = kx. (9)

Қайтарувчи F1 куч эластиклик коэффициенти k бўлган эластик куч деб ҳисобланади. Зарядлар марказининг силжиши P = ex дипол моментининг пайдо бўлишига олиб келади. Мувозантда x = eE/k бўлишини ҳисобга олиб қуйидагига эга бўламиз:

(10)

Индуцирланган дипол момент майдон кучланганлигига пропорционал бўлади. P ва E ўртасидаги пропорционаллик коэффициентини одатда e билан белгиланади ва электрон қутбланувчанлик деб аталади. (10) дан нинг қуйидагига тенглиги келиб чиқади:

e = e2/k. (11)

Юқорида биз қайтарувчи кучни квазиэластик, яъни F1 = kx, деб ҳисобладик. Кичик x силжишларда бу шундай бўлади ва уни муҳокама қилинаётган водородсимон атом модели мисолида кўсатиш мумкин. 2–расмдан қайтарувчи куч ядро билан электроннинг ўзаро тортишиш кучининг майдон йўналишига проекциясидан иборат эканлиги кўриниб турибди, яъни:

F1 = Fsin. (12)

(13)

(14)

бўлганлиги учун

(15)

бўлади.

Одатда ташқи майдон атом ичидаги электр майдонидан анча кичик бўлади. Шунинг учун силжиш x кичик бўлади. x << r бўлганида (15) дан қуйидагига эга бўламиз:

(16)

яъни қайтарувчи куч ҳақиқатан ҳам силжишга пропорционал экан. (16) дан эластиклик коэффициентининг қуйидагига тенглиги келиб чиқади: