10 – Ma’ruza Tashqi doimiy elektr maydonda dielektriklarning qutblanishi, qutblanish mexanizmlari

1 – расм. Диэлектрик билан тўлғазилган ясси конденсатор.

Сирт зарядларининг пайдо бўлиш механизми қандай? Бу саволга жавобни кейинроқ батафсил муҳокама қиламиз. Ҳозир эса диэлектрикнинг электр майдонида қутбланишини характерловчи баъзи бир макроскопик параметрларни киритамиз.

Сирт зарядларининг пайдо бўлиш механизми қандай? Бу саволга жавобни кейинроқ батафсил муҳокама қиламиз. Ҳозир эса диэлектрикнинг электр майдонида қутбланишини характерловчи баъзи бир макроскопик параметрларни киритамиз.

Электр майдони таъсирида диэлектрикни ташкил қилувчи зарралар (атомлар, ионлар, молекулалар) диполларга айланади. Бу, диэлектрик зарраларни ташкил қилган мусбат зарядларнинг майдон йўналишида ва манфий зарраларнинг эса майдон йўналишига қарши йўналишда силжиши билан боғланган. Барча диполларнинг мусбат қутблари майдон йўналишида, манфий қутблари эса мойдон йўналишига қарши йўналишда силжиган бўлиб қолади. Шундай қилиб электр майдонига жойлаштирилган диэлектрикда алоҳида зарралар дипол моментлари ва улар зичлигига боғлиқ бўлган электр моменти (дипол моменти) юзага келади. Диэлектрик электр моментининг унинг ҳажмига нисбатига тенг бўлган катталикка қутбланувчанлик деб аталади ва у умумий ҳолда қуйидагича аниқланади:

(2)

бу ерда Pi майдон таъсирида лиэлектрикда юзага келган элементар электр моментлари; N – диполларнинг ҳажмий зичлиги.

Изотроп диэлектрикларда барча элементар дипол мометлари бир хил майдон йўналишини олади. Бу ҳолда (2) векторли йиғиндини скаляр йиғинди билан алмаштириш мумкин. Агар зарядлар силжиши x ни ташкил қилса, қуйидагига эга бўламиз:

P = Nex. (3)

Шундай қилиб қутбланувчанликни элементар дипол моментлари ва диполлар зичлиги маълум бўлса ҳисоблаш мумкин бўлар экан.

Қутбланувчанликдан ташқари диэлектрикдаги электр майдон кучланганлиги ва электр индукция вектори каби макроскопик характеристикалар киритилади.

D, E, Р векторлар қуйидаги муносабатлар билан ўзаро боғланган: