1 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

5.1. Табиатда сув ва унинг аҳамияти
Сув она сайѐрамизда энг кўп тарқалган ноорганик модда. Сув 
биосферанинг муҳим таркибий қисми ҳисобланади. Сув табиатда кенг 
тарқалган бебаҳо бойлик бўлиб, тирикликнинг асосини ташкил қилади. 
Дастлабки тирик ҳужайра 
коацерват томчилари
17 сифатида сув муҳитида 
пайдо бўлган ва эволюцион тараққиѐт жараѐнида улардан сувда яшовчи бир 
ва кўп ҳужайрали организмлар келиб чиққан. 
Ер юзидаги бирор тирик организм сувсиз яшай олмайди, чунки ундаги 
тўқималарнинг асосий қисмини сув ташкил қилади. Инсон танасидаги 
сувнинг 70% ҳужайра протоплазмасини, 23% тўқималараро суюқликни, қолган 
7% эса қон плазмасини ҳосил қилади. Организмда сувнинг бир йўла 20-25%
йўқотилиши инсонни ҳалок қилади. Сув айниқса сувда яшовчи 
ҳайвонлар танасида кўпдир (масалан, медузада гавда оғирлигининг 99,7% 
ташкил қилади). 
Инсон организми ўз ҳаѐтий жараѐнларини амалга ошириши учун 
суткасида ўртача 2-2,5 литр сувни қабул қилади ва уни ўз тўқималаридан 
ўтказиб, чиқариб юборади. Жумладан, 400 мл сув нафас чиқариш жараѐнида 
сув буғи ҳолатида чиқарилади. 
Инсон ва ҳайвон организми бир қисм сувни эндоген йўл билан ўзи ишлаб 
чиқаради. Масалан, организмдаги 100 г ѐғнинг парчаланишида 107 мл, 100 г 
углевод парчаланишда эса 55 мл сув ажралади. Қурғоқчилик шароитига 
мослашган ҳайвонларнинг сувсизликка чидаб яшай олиши ана шу эндоген 
сувнинг ажралишига асосланган. Шунинг учун ҳам саҳродаги ҳайвонлар – 

---

68
 
туя, юмронқозиқ, қумсичқонлар узоқ муддат сув ичмасдан яшай олади, 
Австралия сичқонлари эса умри давомида сув ичмасдан эндоген сув 
ҳисобида яшайди. 
Тирик организмларда кечадиган барча ҳаѐтий жараѐнлар сувнинг 
иштирокида суюқлик муҳитида кечади. Чунончи, қабул қилинган озуқа 
маҳсулотлари ва кислороднинг парчаланиши, уларнинг тўқималарга етказиб 
берилиши каби мураккаб биокимѐвий ва биофизик жараѐнлар сув ѐрдамида 
амалга ошади. 
Ердаги ҳаѐтнинг асоси яшил ўсимликларда кечадиган фотосинтез 
жараѐнидир (9-расм). Бу жараѐнда сув асосий хом ашѐ вазифасини бажаради. 
Фотосинтезда қуѐш нури таъсирида сув водород ва кислородга ажралади. 
Ажралган кислород эркин молекула ҳолда табиатга чиқарилади, водород эса 
карбонат ангидриди билан бирикиб, катта ички энергия заҳирасига эга 
бўлган органик бирикмаларни ҳосил қилади. Шу тариқа тирик мавжудотлар 
учун озиқланиш ва нафас олиш шароити яратилади.