1 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

58
 
чиқиб туради. Атмосферага чиқарилаѐтган карбонат ангидридининг барчаси 
органик моддалар синтезига, тоғ жинсларининг нурашига ва карбонатлар 
ҳосил бўлишига сарфланади. 
Моддаларнинг юқорида айтилган тартибда геологик ва биологик ҳалқа 
бўйлаб айланиб туриши биосферада табиий мувозанатни сақлайди ва 
ҳаѐтнинг узлуксизлигини таъминлайди. 
4.3. Биосферада инсоннинг фаолияти
Биосфера ривожланишининг дастлабки босқичлари 
биогенез 
ривожланиш 
даври бўлиб, бу давр табиатда моддалар айланиши ва тирик организмларнинг 
шунчаки кўпайишидан иборат эди. Кейинчалик унда инсоннинг келиб чиқиши 
биосфера тараққиѐтида янги даврни бошлаб берди. Бу унинг ноосферага ўтиш 
даври бўлиб, бунда В.И.Вернадский таъкидлаганидек,
биосфера
ривожланишининг асосий омили инсоннинг ақлий фаолияти бўлиб қолади. 
Ер юзида эндигина пайдо бўлган инсон табиатга тобе бўлиб яшаган, ундан 
ўз эҳтиѐжи учун зарур миқдордагина озуқа олган ва уни табиатга чиқинди 
ҳолатида қайтарган. Аммо кейинчалик инсонда идрок қилишнинг келиб 
чиқиши унинг табиатга бўлган муносабатини тубдан ўзгартирди. Оловга эга 
бўлган инсон унинг ѐрдамида иш қуроллари ясади, уларни такомиллаштирди 
ва табиатга ўз таъсирини тобора кучайтира борди. Шундай қилиб, биосфера 
ривожланишида янги 
ноогенез 
даври бошланиб, биосфера ноосферага 
айланди. 
Ноосфера идрок доираси бўлиб, бунда биосферадаги ҳаѐт жараѐнлари 
инсоннинг ақлий фаолияти билан бошқарилади. Ноосферанинг шаклланиши 
инсоният олдига табиат билан эҳтиѐткорона муносабатда бўлиш масаласини 
қўйди. Бу жамиятнинг ҳар бир кишисидан ўйлаб иш тутишни, ўзи ўтирган 
дарахт шохига болта урмасликни талаб қилади. Аммо, ҳақиқий ҳолат бундан 
узоқ бўлиб, инсон билан табиат ўртасидаги муносабат тобора кескинлашиб 
борди ва у кейинчалик том маънода зиддиятга айланди. Айниқса XX асрда 
фан ва техниканинг тараққиѐти инсонни табиатга таъсир ўтказувчи қудратли 
кучга айлантирди. Бу даврга келиб инсоннинг табиий ресурсларни 
ўзлаштириш суръатлари мисли кўрилмаган даражада ортди ва пропорционал 
равишда атроф муҳитнинг чиқиндилар билан ифлосланиши кучайди.