1 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат чет тиллар институти

105 
изоҳли луғатида 
томон
полисемантик лексемасининг луғавий маънолари 
қуйидагича изоҳланади: 
1
.
 
Бирор нарса ёки жой (макон) га нисбатан йўналишдаги жой, макон; 
тараф. 
Бир томони босиб қолган кулба
. 
 
2. Ўзаро нисбатда, муносабатда бўлган шахс ёки шахслар гуруҳининг 
ҳар бири. 
Душман томон. Қуда томон. 
3
. 
(
кўпл. шаклида — 
томонлар). Ўзаро мухолиф, зид муносабатдаги шахс 
ёки субъектлар. 
Томонларни келиштирмоқ.
4
.
 
Иш, нарса-ҳодиса, масала ва ш.к. нинг қирралари, қисмларидан бири; 
жиҳат. 
Масаланинг энг муҳим томони. 
5
. 
мат. 
Текисликдаги геометрик шаклларни ҳосил қилувчи кесмаларнинг 
ҳар бири. 
Тўғри тўртбурчак томонлари 
[197,142].

Қиёслаш учун томон кўмакчисининг тегишли манбалардаги тавсифини 
ҳам келтириш мақсадга мувофиқ: 
1. Йўналиш билдиради: 
йўлакка томон юрмоқ
. 
2. Пайт билдирувчи сўзлар билан бирга келиб, тахминий вақтни 
билдиради: 
кечга томон келмоқ 
[109, 556]. 
Ўзбек тилининг изоҳли луғатида унинг маъновий кўлами “кенгайтириб” 
берилган:
6. 
кўм. взф. 
Макон, пайт, объект, сабаб каби муносабатларни, шундай 
маъноларни билдиради. 
Биз томонга келяпти. Овоз кўча томондан келяпти. 
Кечга томон хабар олмоқ. Елкасига ташланган кителининг енгига қўл сола 
туриб, индамай эшик томон юрди. 
С. Кароматов, Олтин қум. 
Кечга томон 
Собирнинг хонасига Одил бува кириб келди. 
Р. Файзий, Чўлга баҳор келди. 
Аммо оламшумул бу кашфиёт илмий кенгаш томонидан етарли 
баҳоланмаганга ўхшайди. 
X. Тўхтабоев, Ширин қовунлар мамлакати” 
[198,142]. Назаримизда, изоҳдаги “пайт, объект, сабаб каби муносабатлар” 

---

106 
томон 
лексемасининг кўмакчи вазифасида қўлланилиши учун хос эмасдек 
туюлади. 
Томон
лексемасининг барча луғавий маъноларида “локаллик” семаси 
устуворлик қилади. Шунинг учун изоҳли луғат талқинидаги қуйидаги 
маънолар 
томон
лексемасининг асосий маънолари ҳисобланади: 
1