|
Me'da osti bezi. Me'daning pastki va orqa sohasida birinchi bel umurtqasi ro`parasida joylashgan bo`lib, og`irligi yangi tug`ilgan bolada 4-5 g, balog`atga etish davrida 15-20 baravar kattalashadi. Uning vazni kattalarda 70-80 g, uzunligi 16-20 sm gacha bo`ladi. Me'da osti bezi aralash bez bo`lib, to`qimasining 98-99 % tashqi sekretsiya funktsiyasini bajarib, ovqat hazm qilishda ishtirok etuvchi shira yoki fermentlarni ishlab chiqaradi. qolgan bir ikki foizi ya'ni Langergans orolchasi deb ataluvchi qismi ichki sekretsiya funktsiyasini bajaradi. Bezning Langergans orolchasi qismida glyukagon, insulin va gastrin gormonlari ishlab chiqariladi.
Glyukagon – alfa hujayralaridan ishlab chiqiladi. Bu yog`` to`qimalaridagi yog``ning parchalanishini tezlashtiradi. Sekresiya funktsiyasida jigar muskullarida zahira holda to`plangan glyukogen moddasini parchalab glyukozaga aylantiradi. Gastrin gormoni esa qon orqali me'daning ferment ajratish funktsiyasini boshqarishda ishtirok etadi.
Insulin ta'sirida qondagi qand yani uglevodlar zapasi glikogenga aylanadi. Insulinning kamayishi qandlik diabetga olib keladi. Insulin organizmda yog`` to`planishini yaxshilaydi. Insulin B betta- hujayralaridan ishlab chiqiladi. Oqsillarni sintezlashda embrionning dastlabki rivojlanishida uning qoniga insulin ko`p bo`ladi. Tug`ilgandan keyin insulin miqdori o`zgarishlarga uchraydi. Sog`lom odam qonida qandning normal miqdori 80-120 mg % bo`ladi, qandli diabet kasalligida esa uning miqdori 150-250 ml g % ga ko`tarilib, undan ham ortib ketishi mumkin. Bu kasallik turli yoshlarda ayniqsa 6-12 yoshli bolalarda ko`p uchraydi. Uning kelib chiqishiga sabab, ko`p siqilish va uglevodlarga boy ovqatlar, hamirli ovqat, qand, shirinliklarni haddan tashqarii ko`p eyish natijasida kelib chiqadi.
Jinsiy bezlar –Aralash bezlar qatoriga kiradi. Ularning tashqi sekretsiyasi jinsiy hujayralar-spermatazoidlar, hamda tuxum hujayralariga ishlab, tashqariga chiqarishdan iboratdir. Ichki sekretsiya esa garmonlar hosil qilish va ularni qonga ajratishdan iborat. Funktsional jihatidan erkak jinsiy garmonlari bilan ayol jinsiy garmonlari bir – biridan farq qiladi, ammo ularning kimyoviy tarkibi, tuzilishi bir xil bo`ladi.
Odamning ma'lum bir yoshga kelib, balog`atga etilishi jinsiy bezlarning rivojlanishiga va ularning ichki sekretor faoliyatiga bog`liqdir. Bolalarning jinsiy balog`atga etilishi, ovqatning turi, uning sifat tarkibi, mehnat va dam olishning rejimiga qarab, ertaroq yoki kechroq boshlanishi mumkin. Iste'mol qilinadigan ovqat tarkibida oqsil birikmalari va yog``lar etarli bo`lmasa, jismoniy mehnat og`ir bo`lsa, ruhiy isteroblar bo`lib tursa, balog`atga etishish odatda kechiqadi. Balog`atga etish davrida bolalarda, barcha organlar va sistemalarda chuqur marfologik hamda funktsional o`zgarishlar ro`y beradi. Bu davrda birlamchi va ikkilamchi jinsiy belgilar rivojlanadi. Birlamchi jinsiy belgilarga: jinsiy bezlar (urug`don va tuxumdonlar) hamda jinsiy organlar (jinsiy olat, prostata bezi, qin, bachadon, tuxum yo`llari) kiradi.
Qon, organizmda boshqa fanga ma`lum bo`lmagan va izlanishda ma`lum bo`layotgan ko`pgina boshqa vazifalarni bajaradi. Organizmdagi qonning hammasi ham qon tomirlarida harakatlanavermasdan qonning 40-45% organizm tinch holatda qon tomirlarda, qolgan qismi esa qon depolarida (taloq, jigar, teri osti tuqimasida) saqlanadi. Depolangan qon zaruriyat bo`lganda; qon yo`qotganda, burilganda, tana temperaturasi ko`tarilganda va jismoniy yo`qlama berilganda qon tomirlarga chiqadi.
Qonning 1/4-1/3 qismi yo`qotilganda hayot uchun xavfli hisoblanadi.
Qonning taxminan 55-60% qon plazmasi 40-45% qon shaqlli elementlarini tashkil etadi. 8-10% turli oqsillar, mineral tuzlar, uglevodlar, gormonlar tashkil etadi.
Qonning xususiyatlari odamning yoshiga o`zgarib boradi. Bolaning bir yoshidagi qonning xususiyatlari katta odamnikidan farq qiladi. Bunga sabab, modda almashinuvining tezligi, qon yaratuvchi organlarning yaratuvchanlik moxiyati va tuzilishi bilan bog`liq.
Bola qancha yosh bo`lsa, tana og`irligiga nisbatan shuncha ko`p qon to`g`ri keladi. Umumiy tana og`irligiga nisbatan yangi tug`ilagan bolalarda qon 15% ni, katta odamlarda 7% tashkil etadi. O`rtacha katta yoshni (70 kg.) organizmda 5-6 litr qon bo`ladi.
Bolalarda qonning yopishqoqligi yuqori bo`ladi. M-n; Yangi tug`ilgan bolalarda 10-11 bo`lsa, 2 yoshli bolalarda 6 ga, katta yoshli odamlarda 4 ga to`shib qoladi.
Qonning ko`pchilik qismi bolalarda eritrotsitlar tashkil qilib, uning plazma qismi 50% dan ham kam bo`ladi.
Plazma, suv organik birikmalar va anorganik tuzlardan iborat. Plazmaning 90-92% suv tashkil etadi. qonning 8-10% turli oqsillar, mineral tuzlar, uglevodlar, fermentlar, gormonlar tashkil etadi. Yangi tug`ilgan bolalarda og`irligiga 150 sm3, ko`krak yoshidagi bolada 110 sm3, 7-12 yoshda 70 sm3, 15 yoshdan boshlab tana og`irligini har kg. ga 65 sm3 qon to`g`ri keladi.
Qon shaklli elementlariga eritrotsitlar, leykotsitlar va hokazolar (limfotsitlar, neytrofillar, eozenofillar) kiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
