1. Xotira haqida tushuncha

Xotira turlari
Xotira inson hayoti va faoliyatining barcha sohalarida qatnashishi tufayli uning nomoyon bolish shakllari ham nihoyat darajada har xildir. Xotiraning har xil turlari uch xil mezon asosida turlarga bulinadi (birlashtiriladi).
1. Koproq faoliyatda korinadigan psixik aktivlik xarakteriga kora xotiraning harakat, emosional (hissiy), obrazli va soz-mantikiy turlari farqlanadi.
2. Faoliyat maqsadi xarakteriga kora xotira ixtiyoriy va ixtiyorsiz xotira turlariga bulinadi.
3. Materialni qancha esda olib qolish va esda saqlash muddatiga qarab qisqa muddatli, uzoq muddatli, operativ xotira turlariga bolinadi.
Harakat, emosional (hissiy), obrazli va soz-mantiqiy turlari.
Inson faoliyat ining har xil turlarida psixik faollikning turlicha korinishlari ustun turishi mumkin. Shunga kora xotiraning ham malum bir turi xizmat qiladi. Bolar harakat, emosional (hissiy), obrazli va soz-mantiqiy xotiralardir.
Harakat xotirasi - turli xil harakatlarni va ularning tizimlarini esga olish, esda saqlash va qayta esga tushirishdan iborat. Bazi kishilarda xotiraning bu turi boshqalaridan ustun turadi. Kopchilik bu xotira turining mavjudligini payqamaydi. Holbuki xotiraning bu turi har xil amaliy mehnat malakalarini tarkib toptirishning asosini tashkil qiladi. Agar harakat xotirasi bolmaganda edi, biron harakatni amalga oshirish uchun biz shu harakatning ozini har gal "boshdan boshlab" organar edik. Shu jumladan yurish ham harakat xotirasi mahsulidir.
Emosional (hissiy) xotira - tuygu hissiyotga xos xotiradir. Emosional (hissiy) xotira biz boshimizdan kechirgan va xotiramizda saqlab qolgan hissiyotlar yo harakatga undovchi yoki otmishda salbiy kechinmalarga ega bolgan harakatlardan saqlab qoluvchi signal sifatida nomoyon boladi. Ozga kishiga hamdard bolish qobiliyati, kitob qahramoni bilan birga qaygurish hissiy xotiraga asoslanadi. Obrazli xotira - tasavvurlar, tabiat va hayot manzaralari, shuning bilan birga, tovushlar, hidlar, tamlar bilan bogliq xotiradir. Xotiraning bu turi korish, eshitish, tuyish, hid bilish va tam xotiralaridan iborat boladi. Xotiraning bu turlari turli odamlarda turlicha rivojlangan bolib, kopchilikda korish va eshitish etakchi rol oynaydi. Ammo bazi kasblarda va bazi korish va eshitish qobiliyatini yoqotgan kishilarda yaxshi rivojlangan boladi.
Bazan eydetik deb atalgan ("eydos" - yunoncha soz bolib obraz degan manoni anglatadi) xotira turiga ega odamlar ham uchrab turadi. Ularda korgan predmetlar, sharoitlar butunligicha, xuddi rasmga tushirib olingandek butun, barcha tafsilotlari bilan eslab qolinadi. Ular shu vaziyatni xuddi hozir idrok qilayotgandek "kora oladilar".
Soz-mantiqiy xotiraning mazmunini bizning fikrlarimiz tashkil qiladi. Sozlar bolmasa fikrlar ham bola olmaydi. Shuning uchun ham fikrlarimizga xos xotira shunchaki mantiqiy xotira deb emas, balki soz-mantiq xotirasi deb ataladi. Soz-mantiq xotirada ikkinchi signallar tizimi asosiy rol oynaydi. Bu xotira turi insongagina xos xotira turidir. Xotiraning bu turi ijtimoiy tajribani organishda, uni keyingi avlodga uzatishda - bilimlarni ozlashtirishda, tarbiya jarayonida hal qiluvchi oringa ega.