1. Xotira haqida tushuncha

Xotira jarayonlari
Xotira turlaridan tashqari ularning jarayonlari ham farqlanadi. Bolar esda olib qolish (mustahkamlash), esga tushirish ( aktuallashtirish, qayta tiklash), esda saqlash va unitish jarayonlaridir.
Esda olib qolish natijasida yangi materialni oldin ozlashtirilganlari bilan boglash orqali mustahkamlanadi. Esda olib qolish individ tajribasini yangi bilimlar bilan boyitishning zaruriy shartidir. Esda olib qolish tanlovchanlik xarakteriga ega. Eslab qolish quyidagilarga bog`liq: - inson faoliyatida aktiv qollagan, harakat qilgan narsalarni yaxshi eslab qoladi.
- materialni eslab qolish shaxsning motivlari, maqsadlari va faoliyat usullari bilan belgilanadi.
Esda olib qolish ham qisqa muddatli va uzoq muddatli, ixtiyoriy va ixtiyorsiz esda olib qolish tarzida boladi. Shulardan ixtiyorsiz va ixtiyoriy esda olib qolishga toxtalib otamiz.
Ixtiyorsiz esda olib qolishda material goyoki "oz-ozidan" esda saqlanib qoladi. Bu nimaga bogliq? Otkazilgan tadqiqotlarning natijalari shuni korsatadiki, ixtiyorsiz esda olib qolish quyidagi omillarga bogliq:
- material faoliyatning asosiy maqsadining mazmuniga kirsa yaxshi esda qoladi. Agar material faoliyatni amalga oshirishning sharoitlariga, usullariga kirsa yaxshi esda saqlab qolinmaydi.
- faol ravishda aqliy ishni yuzaga keltirgan material ixtiyorsiz ravishda yaxshi esda qoladi;
- muhim hayotiy ahamiyatga ega bolgan, bizda qiziqish va hissiyot tugdirgan material.
Ixtiyoriy esda olib qolish maxsus mnemik harakatlar mahsulidir. Bunda nimani va qanday qilib eslab qolishni aniqlash katta ahamiyatga ega. Bundan tashqari quyidagi omillarni korsatish mumkin:
- esda olib qolishning motivi;
- esda olib qolishning ratsional (oqilona) usullaridan foydalanish;
- tushunish, mantiqiy anglab esda olib qolish;
- organilayotgan materialning rejasini tuzish;
- taqqoslash;
- tizimlashtirish va klassifikatsiya qilish;
- obrazli boglanishlarga keng suyanish;
- qayta esga tushirish;
- qismlarga bolib va yaxlit takrorlash kabilar.
Qayta esga tushirish - ilgari esga olib kolingan materialni aktuallashtirish. Qayta esga tushirishning tanish, qayta esga tushirish va xotirlash kabi turlari farqlanadi.
Tanish - qandaydir obektni qayta idrok qilish sharoitida uni qayta esga tushirish.
Qayta esga tushirish tanishdan shunisi bilan farq qiladiki, u qayta esga tushirilayotgan obektni qayta idrok kilmay turib amalga oshiriladi.
Xotirlash - otmishdagi obrazlarimizni zamon va makonda lokallashtirilgan holda qayta esga tushirishdan iborat.
Unitish - esda olib qolingan materialni vaqtinchalik yoki butunlay qayta tiklay olmaslik.
Unitish turlari: butunlay unitish, qisman unitish, vaqtinchalik unitish.
Xotiraning ustunlik qiluvchi tiplariga kora individual farqlar mavjud. Ko’rgazmali obrazli, soz-abstrakt va oraliq tipdagi xotira tiplari farqlanadi.

Gipnoz-(yunoncha. hypnos-uyqu) odam va hayvonlarda bo'ladigan uyquga o'xshash holat, juziy, suniy uyqu. Gipnoz qiluvchi kishi muayyan so'z va jumlalarni bir oxangda takrorlaydi. Shu so'z va jumlalarni aytib, ishontirish bilan birga ko'ruv, eshituv va tuyg'u o'rganalariga bil hildagi kuchsiz tasirot beriladi. Natijada gipnoz qilinayotgan odamning bosh miyasining po'stlog'ida tormozlanish jarayoni vujudga keladi. Gipnoz uyqusida esa bu tormozlanish protsessi juziy bo'lib, bosh miya po'stlog'ida ayrim aktiv, uyg'oq sohalar (soqchi punktlar) qoladi... Gipnozchi shu soqchi punktlar orqali gipnoz qilinayotgan shaxs bilan suxbatlashadi, uni ishontirib aytganini qildiradi. Gipnoz aniq nima? Ta'riflar o'zgarishi mumkin bo'lsa-da, Amerika Psixologiya Uyushmasi gipnozni gipnozchining takliflariga javob beradigan hamkorlikdagi shovqin sifatida tasvirlaydi. Gipnoz odamlarning g'ayritabiiy yoki kulgili harakatlar qilishlari talab qilinadigan ommaviy harakatlar tufayli taniqli holga kelgach, gipnoz ham tibbiy va terapevtik foyda keltirib chiqaradi, ayniqsa, og'riq va tashvishlarni kamaytirishda.Hatto gipnozning dementsiya alomatlarini kamaytirishi mumkinligi ham aytilgan.

Gipnoz qanday ishlaydi?
Gipnozchi so'zini eshitganingizda, nimani eslaysiz? Agar siz ko'p odamlar singari bo'lsangiz, bu so'z, cho'ntak soatingizni oldinga va orqaga surib, gipnoz holatini keltirib chiqaradigan dahshatli sahna ko'rinishidagi vahshiylarni tasvirlaydi.
Aslida gipnoz bu stereotipik tasvirlarga juda o'xshashdir. Ruhshunos Jon Kixlstromning so'zlariga ko'ra, "gipnozchi gipnoz qilmaydi, aksincha, gipnozchi gipnoz qilinadigan odamga yordam berishga qodir bir mutaxassis yoki o'qituvchi bo'lib xizmat qiladi".
Gipnoz tez-tez uyquga o'xshash "trans" holatida tasvirlangan bo'lsa-da, diqqat- e'tibor , yuksaklik va hayoliy tasavvurlar bilan ajralib turadigan davlat sifatida yaxshi ifodalanadi. Gipnoz holatidagi odamlar odatda uyqusirab, zonalarda yashaydilar, ammo aslida ular giper hushyorlik holatida.
Psixologiyada gipnoz ba'zida hipnoterapiya deb ataladi va og'riqni kamaytirish va davolashni o'z ichiga olgan bir qator maqsadlar uchun ishlatilgan.
Gipnoz odatda gipnoz holatini tug'dirish uchun vizualizatsiya va og'zaki takrorlashni ishlatadigan tarbiyalangan terapevt tomonidan amalga oshiriladi.
Gipnoz qanday ta'sir qiladi?

Gipnozning tajribasi bir kishidan boshqasiga sezilarli darajada farq qilishi mumkin. Ba'zilar gipnoz qilingan shaxslar gipnoz holatida ajralish hissi yoki haddan tashqari bo'shashish hissi haqida xabar berishadi, boshqalar esa o'z harakatlarining ongli irodasi tashqarisida ko'rinayotganini his qilishadi.

Boshqa shaxslar gipnoz ostida suhbatlarni to'liq va xabardor qilishlari mumkin.
Tadqiqotchi Ernest Hilgardning tajribalari gipnozni algılamayı dramatik tarzda o'zgartirish uchun qanday foydalanish mumkinligini ko'rsatdi. Gipnoz qilingan odamni qo'lidagi og'riqni sezmaslik haqida ko'rsatma berganidan so'ng, qatnashchining qo'lini muzli suvga joylashtirdi. Gipnoz qilinmagan shaxslar og'riqlar tufayli bir necha soniyadan keyin qo'lini suvdan olishlari kerak edi, ammo gipnoz qilingan odamlar qo'llarini muzli suvda bir necha daqiqadan so'ng og'riqsiz qoldirib qolishdi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI

1. 
   Hozir.org
   
2. 
   Umumiy psixologiya. A. V. Petrovskiy taћriri ostida. T.1992.