1. Xalqaro huquq tushunchasi va mohiyati Xalqaro huquq tushunchasi

Xalqaro huquqning yuridik majburiy kuchi. Yuridik majburiy
kuch - xalqaro huquqning huquqqa xos uslublar bilan xalqaro munosabatlami
tartibga solish xususiyatidir. Davlatiar o'rtasidagi bitim
faqat alohida olingan shartnoma yoki normaga emas, balki butun xalqaro
huquqqa ham majburiy yuridik kuch beradi. Bu holat xalqaro huquq
bo'yicha majburiyatlami vijdonan bajarish prinsipining mazmunida
o'z ifodasini topadi.
Xalqaro huquqning majburiy kuchi masalasi shu huquqning o'z
tabiati bilan bog'liq muammolar jumlasiga kiradi. Shuning uchun ham
bu sohadagi asosiy konsepsiyalar xalqaro-huquqiy doktrinadagi asosiy
maktablarga to'g'ri keladi. Tabiiy huquq tarafdorlari xalqaro huquqning
majburiy kuchi manbayini tabiat qonunlari, inson ongi va boshqalarda
deb biladilar. Pozitivizm maktabi vakillari esa bu manba sifatida
davlatlaming totuvligi, kelishuvini ko'rsatadilar. Xalqaro huquqning
majburiy kuchi to'g'risidagi doktrinadagi uchinchi asosiy yo'nalishni
nigilistik yo'nalish deb atasak bo'ladi, chunki bu yo'nalishga
taalluqli konsepsiyalar u yoki bu tarzda xalqaro huquqning majburiy
yuridik kuchini inkor etadi. Xalqaro huquqning amal qilish doirasi. Xalqaro huquqning
amal qilish doirasi deganda tartibga solish obyektiga nisbatan xalqarohuquqiy
ta’sir ko‘rsatish vositalarini qo'llash sohasi tushuniladi. Bu
soha uch asosiy jihatga egadir, bular - subyekt, obyekt va makon.
Subyekt sohasi - xalqaro huquqning ta’siri joriy qilinadigan subyektlar
doirasi bilan belgilanadi. Unga davlatlararo (xalqaro) tashkilotlaming
qo'shilishi subyekt sohasidagi muhim o'zgarish boidi.
Obyekt sohasi - xalqaro huquqning obyekti bo'lgan, u tomonidan
tartibga solinuvchi munosabatlar doirasidir. Obyekt sohasi subyekt
sohasi bilan uzviy bog'liqdir, chunki unga faqat xalqaro huquq
subyektlari orasidagi munosabatlar kiradi.
Xalqaro huquq ta’sir doirasining bu barcha jihatlari amaliy tomondan
muhimdir. Barcha shartnomalar uchun ta’siri joriy etiladigan
subyekt sohasi birinchi darajali ahamiyatga ega. Obyekt sohasi shartnomaning
mazmuni, ya’ni munosabatlaming qaysi ko'rinishlari qay
darajada u tomonidan tartibga solinishi bilan belgilanadi.
Makon sohasi. Xalqaro huquqning makon (yoki hududiy) ta’sir
doirasi amaliyotning asosiy e’tiborini o'ziga jalb etadi, shartnomalaming
amal qilish doirasi to'g'risidagi qarorlar aynan unga bag'ishlangandir.
Gap xalqaro huquq amal qiladigan quruqlik, suv, havo,
kosmik kengliklar to'g'risida ketmoqda.