1-Vetenariya Meditcinasi Oqiwshisi Nuradinov Sadiqtin’

Tıǵızlastırıw – xabar kólemin qısqartırıw. Tıǵızlastırılǵan xabar teris ózgertiwsiz oqılıwı yaki isletiliwi múmkin emes. Tıǵızlastırıw hám qayta ózgertiw qurallarına xabarlasa alıwdı itibarǵa alıp, sırlı xabardıń tıǵızlastırılǵan faylları keyinshelik shifrlanadı. Waqıttı qısqartıw ushın xabardı tıǵızlastırıw hám shifrlaw procesin birgelikte isletiw maqsetke muwapıq.

Shifrlaw – kriptograiyalıq ózgertiwdiń tiykarǵı kórinisi. Bul ashıq xabardı shifrlanǵan xabarǵa (shifrtekst) ózgertiw yaki shifrlanǵan xabardı ashıq xabarǵa teris ózgertiw processleri esaplanadı.

Ashıq xabardıjabıq xabarǵa ózgertiw procesin shifrlaw, terisi bolsa – qayta shifrlaw dep ataladı.

Shifrlaw usıllarınıń hám shifrlardıń kóplegen túrleri bar. Bul shifrlaw algoritmine mas túrde ashıq xabardı jabıq xabarǵa artqa qaytpaytuǵın ózgertiwler toplamı. EEM hám KT larınıń payda bolıwı xabardı shifrlaw qayta shifrlaw ushın da, shifrǵa hújim qılıw ushın da EEM dı isletiw imkaniyatların itibarǵa alatuǵın jańa shifrlardı islep shıǵıw procesin keltirip shıǵardı. Shifrǵa hújim qılıw giltti bilmesten turıp shifrlaw algoritmi tuwrısında maǵlıwmatlar joqlıǵında, jabıq xabardı qayta shifrlaw procesi esaplanadı.

Zamanagóy shifrlaw usıllarına tómendegi talaplar qoyıladı:

- kriptoshıdamlılıq sonday bolıwı kerek, shifrdi ashıw giltlerin tolıq tańlap alıw máselesin sheshiw jolı menen ámelge asırılıwı kerek;

- kriptoshıdamlılıq shifrlaw algoritminiń sırlılıǵı menen emes, bálkim gilttiń sırlılıǵı menen támiynlenedi;

- shifrtekst ózi kólemi boyınsha baslanǵısh xabardan kóbeyip ketpewi kerek;

- shifr qátelikleri xabardı tosıqlarǵa ushırasıwǵa hám joǵaltıwlarǵa alıp kelmewi kerek;

- shifrlaw waqtı úlken bolmawı kerek;

- bahası berkitiletuǵın xabardıń bahası menen maslastırılıwı kerek.

Keń isletiletuǵın shifrlaw algoritmin sırlı saqlawdıń derlik imkani joq, sonıń ushın algoritmi jabıq kúshsiz orınlarǵa iye bolmawı kerek. Xabardı isenimli jasırıw ushın gilt uzınlıǵı 90 bitten kem bomawı kerek (mısalı, 1978 jıldan beri AQSh ta mámleket standartı sıpatında DES (DATA Encrypting Standart) shifri isletiledi, algoritm ashıq halda xabarlandırıladı. 30 mln $ turatuǵın super EEM dı isletken jaǵdayda 56 bitli gilt 453 kúnde tabılıwı múmkin, qosımsha 300000 $ dı sarplasa – 19 kúnde, eger arnawlı chipti islep shıqsa – qárejetler 300 mln $ bolǵanda 12 sekundtı quraydı).