1-Vetenariya Meditcinasi Oqiwshisi Nuradinov Sadiqtin’

Kriptotizmnıń klassik sxemaları hám islew modelleri

Kriptotizmniń ulıwmalasqan klassik sxeması 3.1-súwrette kórsetilgen.

3.1-súwret. Kriptotizmniń ulıwmalasqan sxeması.

Jóneltiwshi baslanǵısh M xabardıń ashıq tekstin islep shıǵaradı. Ol qorǵalmaǵan kanal boyınsha nızamlı alıwshıǵa uzatılıwı kerek. Kanaldı, uzatılıp atırǵanda xabardı uslap alıw hám onı ashıw maqsetinde uslap alıwshı gúzetip turadı. Jóneltiwshi arqaǵa qaytatuǵın E_k ózgertiw járdeminde M xabardı shifrlaydı hám alıwshıǵa jóneltetuǵın C = E_k(M) shifrtekstti (kriptogrammanı) aladı.

Nızamlı alıwshı C shifrtekstti qabıl qılıp, teris Д = Е_к^-1 ózgertiw járdeminde onı qayta shifrlaydı hám ashıq tekst M kórinisindegi baslanǵısh xabardı aladı:

Д_к(С) = Е_к^-1(М) = М

E_k ózgertiw kriptografik ózgertiwler yaki kriptoalgoritmler toplamınan tańlanadı. Bólek isletiletuǵın ózgertiw K gilt járdeminde tańlanadı. Kriptosistema ámelge asırıwdıń túrli varinatlarına iye: qollanbalar toplamı, apparat qurallar, kompyuterdiń dástúrler toplamı; olar ashıq tekstti shifrlaw hám ashıq shifr tekstti túeli usıllar menen qayta shifrlaw imkaniyatın beredi, olardan biri anıq bir K gilt járdeminde tańlanadı.

Qayta shifrlawdı ózgertiwge qaraǵanda shifrlawdı ózgertiw simmetrik hám simmetrik emes bolıwı múmkin. Simmetrikli – bir giltli, simmetrik emesli – eki giltli (ashıq giltli) kriptosistema klasları bolıp esaplanadı. Bir giltli simmetrik kriptosistemanıń sxeması 3.1-súwrette keltirilgen. Onda birdey sırlı giltler shifrlaw blogında hám qayta shifrlaw bloginda isletiledi.

Eki giltli simmetrik emes kriptosistemanıń ulıwmalasqan sxeması 3.2-súwrette keltirilgen:

3.2-súwret. Ashıq giltli assimmetrik kriptosistemanıń ulıwmalasqan sisteması

Simmetrik kriptosistemada sırlı gilt jóneltiwshige hám alıwshıǵa giltler tarqatatuǵın qorǵalǵan kanal boyınsha, máselen kuryer menen uzatıladı. Simmetrik emes kriptosistemada qorǵalmaǵan kanal boyınsha tek ashıq gilt uzatıladı, sırlı gilt bolsa onı islep shıǵarılǵan orında saqlanadı.

Shifrlaw usılın tańlaw, yaǵnıy kriptografik algoritm hám onı qaysı rejimde isletiw aldın ala uzatılıp atırǵan maǵlıwmat (xabar) qásiyetlerine baylanıslı boladı. Sonday-aq maǵlıwmattı muhofazalamoqchi bolǵan tárep imkaniyatlarında (qollanılıp atırǵan kripto-qurallardıń bahası hám shıdamlılıǵına) da baylanıslı.

Shıdamlı kriptografiyalıq algorıtim hám rejimdi tuwrı tańlawdıń ózi ele maǵlıwmat uzatıwshı tárepke kepillengen qorǵanıwǵa iye maǵlıwmat jiberiliwge tolıq imkaniyat jaratpaydı. Bul jerde kriptografik algoritm hám rejimdi tańlawdı tuwrı qollana biliwde zárúr usıllardan biri esaplanadı. Sebebi, eń shıdamlı dep esaplanǵan kriptografik algoritmlerde nadurıs paydalanıw aqıbetinde óziniń shıdamlılıq dárejesin túsiredi. Bunday jaǵdaylardıń júz beriwi bolsa kriptoanalitik ushın júdá zárúr qural sıparında qolay keliwi múmkin.

Túrli shifrlar ushın deshifrlaw máseleleri hár túrli quramalılıqlarǵa iye boladı. Usı másele quramalılıq dárejesi tap sol shirfdiń tiykarǵı qásiyetin anıqlaydı. Sonıń ushın birde bir shirf kriptografik shıdamlılıǵı haqqında pikir júritkende jeterli dárejede hám kishi shıdamlılıqqa iye bolǵan túrlerge ajıratıp qaraladı.