|
1.1-cүўрет
Жабысқақлық коэффициентин анықлаў ушын вискозиметр әсбабынан пайдаланылады. Жабысқақлығы суўға салыстырғанда үлкен суйықлықлар ушын Енглер вискозиметри ислетиледи. Жабысқақлық суйықлықлардың түри, температурасы ҳәм басымына байланыслы болады (1.5-кесте).
1.5-кесте
№
|
Суюқлик тури
|
Ҳарорат, 0С
|
Зичлик, кг/м3
|
Қовушқоқлик 10-4, м2/с
|
1
|
Бензин:
|
|
|
|
|
авиация учун
|
20
|
710-780
|
0,004-0,005
|
|
автомобил учун
|
20
|
690-760
|
0,0055-0,0076
|
2
|
Бензол
|
20
|
870-880
|
90007
|
3
|
Дистилленген суў
|
4
|
1000
|
90157
|
|
|
20
|
998
|
90101
|
|
|
80
|
972
|
0,0037
|
4
|
Глицерин
|
20
|
1260
|
8,7
|
5
|
Дизел ёқилгиси
|
20
|
830-860
|
902-906
|
7
|
Керосин
|
20
|
790-860
|
902
|
8
|
Мазут
|
80
|
880-940
|
943-1.2
|
9
|
Авиация мойи:
|
|
|
|
|
МС
|
100
|
860
|
914
|
|
МС-20
|
100
|
870
|
9205
|
10
|
Автомобил мойи:
|
|
|
|
|
АС-6
|
100
|
860
|
906
|
|
АС-8
|
100
|
870
|
908
|
11
|
Мотор мойи
|
|
|
|
|
MH-7,5
|
100
|
870
|
9075
|
|
MC-6
|
50
|
870
|
906
|
№
|
Суюқлик тури
|
Ҳарорат, 0С
|
Зичлик, кг/м3
|
Қовушқоқлик 10-4, м2/с
|
12
|
Индустрия мойи:
|
|
|
|
|
I-5A
|
50
|
890
|
904-905
|
|
I-8A
|
50
|
900
|
906-908
|
13
|
Мойлар:
|
|
|
|
|
Веретен мойи
|
100
|
890-900
|
9036
|
|
ТР-22 турбина мойи
|
50
|
900
|
920-924
|
14
|
Трансформатор мойи
|
50
|
880-890
|
909
|
15
|
Нефт
|
18
|
760-900
|
925-1,4
|
16
|
Симоб
|
15
|
13560
|
90011
|
17
|
Скипидар
|
16
|
870
|
90183
|
18
|
Этил спирти
|
20
|
790
|
90151
|
1.4. Физикалық үлкенликлердиң өлшем бирликлер системасы.
Халықаралық бирлик системасы «СИ»
1982-жыл 1-январдан баслап илим, пән, техника ҳәм өндиристиң барлық тараўларында, жоқары ҳәм орта арнаўлы билим орынларында оқытыўда халықара бирлик системасы СИ қабыл етилген.
Күш (аўырлық) ҳәм салыстырма аўырлық. СИ системасында күш бирлиги етип Ньютон қабылланған. Күш (аўырлықтың өлшеми)-LMT-2. Күш СИ системасында басқа бирликлер арқалы төмендегише аңлатылады:
1Н=(1кг∙м)/с2=(1000г ∙100см)/с2=105(г∙см)/с2,
солай етип,
1Н=105 дин=0,101972 кг∙к (≈0,102 кг∙к);
1кг∙к=9,80665 Н (≈9,81 Н).
СИ системасында салыстырма аўырлықтың өлшем бирлиги етип Н/м3. Салыстырма аўырлықтың өлшеми – L2MT-2. Мәселен, суўдың салыстырма аўырлығы (суўдың температурасы 4°С):
γ суў(4°С)=9810 н/м3=0,00981 н/см3=1000 кг∙к/м3.
Салыстырма аўырлық бирлиги Н/м3 тың СИ системасындағы басқа бирликлерде аңлатылыўы:
γ = ρg=(кг/м3)∙(м/с2)=кг/м2∙с2,
бул жерде ρ–суўдың тығызлығы, кг/м3; g-еркин түсиў тезлениўи, м/с2.
Басым. СИ системасында басым бирлиги етип Паскаль қабыл етилген. Басымның өлшеми-L-1MT-2. Басым бирлиги Паскалдың СИ системасындағы басқа бирликлер арқалы аңлатылыўы:
1Па=1кг/мс2;
1Па=1Н/м2=0,101972кгк/м2=10дин/см2=0,00001 бар=0,102 мм суў бағ.=0,0075 мм сынап бағанасы.
1.6-кесте
Гидравликалық үлкенликлерди түрли өлшем бирликлер системаларында аңлатыў
Гидравликалық үлкенлик
|
Белгиси
|
СГС (физикалық)
|
СИ (халқара)
|
МКГС
(техникалық)
|
ҲБЕ
(туўынды)
|
Узынлық
|
L
|
см
|
м
|
м
|
мм, см, дм
|
Ўақыт
|
T
|
сек
|
сек
|
сек
|
сек, мин, соат
|
Масса
|
M
|
г
|
кг
|
КГ
|
г,кг, т
|
Аўырлық күши
|
G
|
г•см/сек2
|
кг•м/сек2
|
КГ
|
г, кг, тонна
|
Салыстырма аўырлық
|
G
|
г/см2•сек2
|
кг/м2•сек2
|
КГ/м3
|
г/см3, кг/м3, тонна/м3
|
Тығызлық
|
ρ
|
г/см3
|
кг/м3
|
КГ•сек2/м4
|
тонна/м3, кг/м3, г/см3
|
Динамикалық жабысқақлық коэффициенти
|
μ
|
г/см•сек
|
кг/м•сек
|
КГ•сек/м2
|
г/см•сек
|
Кинематикалық жабысқақлық коэффициенти
|
ν
|
см2/сек
|
м2/сек
|
м2/сек
|
см2/сек, м2/сек
|
1.5. Суйықлыққа тәсир етиўши күшлер
Суйықлыққа тәсир етиўши күшлер қойылыў усылына қарап ишки ҳәм сыртқы күшлерге бөлинеди: 1) ишки күшлер-суйықлық бөлекшелериниң өзара тәсири нәтийжесинде жүзеге келеди; 2) сыртқы күшлер-суйықлыққа басқа денелердиң тәсирин аңлатады (мәселен, суйықлық салынған ыдыс дийўалының тэсири, ашық бет майданына тәсир етип атырған ҳаўа басымы ҳ.т.б.).
Ишки күшлер жылжытыўшы күшлерге қарсылық сыпатында пайда болады ҳәм ишки сүйкелиў күшлери деп аталады.
Сыртқы күшлерди майдан бойынша ҳәм көлем бойынша тәсир етиўши күшлер сыпатында қараў мүмкин. Соның ушын суйықлықларға тәсир етиўши күшлер майдан бойынша ямаса көлем бойынша тәсир етиўине қарап бетлик ҳәм масса күшлерине бөлинеди.
Бетлик күшлер-қаралып атырған суйықлық көлеминиң бетине тәсир етиўши күшлер болып табылды. Оларға басым күши, бет кернеў күши, ишки сүйкелиў күши киреди.
Масса күшлери – қаралып атырған суйықлық көлеминиң ҳәр бир бөлекшесине тәсир етеди ҳәм оның массасына пропорционал болады. Оларға аўырлық ҳәм инерция күшлери жатады.
Таяныш сөзлер: гидростатика, гидродинамика, тезлик, басым, идеал суйққлық, реал суйықлық, тығызлық, салыстырма аўырлық, суйықлықтың ыссылықтан кеңейиўи, суйықлықтың қысылыўы, жабысқақлық, динамикалық жабысқақлық коэффициенти, кинематикалық жабысқақлық коэффициенти, ишки күшлер, сыртқы күшлер, бетлик күшлер, ишки сүйкелиў күши, масса күшлери, инерция күшлери.
Қадағалаў ушын сораўлар.
Гидравлика пәни нени үйретеди?
Гидравлика пәни тарийхын айтып бериң.
Идеал ҳәм реал суйықлықлар дегенимиз не?
Суйықлықлардың тийкарғы физикалық қәсийетлери нелерден ибәрат?
Тығызлық өлшем бирлиги қалай анықланады?
Салыстырма аўырлық дегенимиз не?
Суйықлықтың ыссылықтан көлемлик кеңейиў коэффициенти қалай анықланады?
Суйықлықтың көлемлик қысылыў коэффициенти дегенимиз не?
Жабысқақлық дегенимиз не?
Динамикалық жабысқақлық коэффициенти дегенимиз не?
Кинематикалық жабысқақлық коэффициенти деп неге айтылады?
Ишки күшлерге қандай күшлер жатады?
Do'stlaringiz bilan baham: |
