1-Tema. Kirisiw. «Ózbekstannıń eń jańa tariyxı» oqıw pániniń predmeti, máqseti hám wazıypaları, teoriyalıq-metodologiyalıq principleri. Jobası: «Ózbekstannıń eń jańa tariyxı»

 
 

---

9 
3- Tema. Ǵárezsiz Ózbekstan Respublikasınıń dúziliwi hám onıń 
tariyxıy áhmiyeti 
 
Jobası: 
1. Ǵárezsizlik aldında respublikadaǵı sociallıq-ekonomikalıq hám siyasiy 
awhal. Ózlikti ańlawǵa umtılıwdıń kúsheyiwi.Siyasiy sistemadaǵı ózgerisler.
2. Ǵárezliktiń járiyalanıwı. Ózbekstan Respublikasınıń dúziliwi.
3. Ǵárezsizliktiń dáslepki dáwirinde mámleket suverenitetin bekkemlew 
jolındaǵı háreketler.
Ádebiyatlar:
1.Левитин Л. Ўзбекистон туб бурилиш палласида. - Тошкент: Ўзбекистон, 
2005.
2.Мустақил Ўзбекистон тарихи. Масъул муҳаррир А.Сабиров. - Тошкент: 
Академия, 2013.
3.Новейшая история Узбекистана. Руководителъ проекта и редактор: 
М.А.Рахимов. - Тошкент: Адабиёт учқунлари, 2018. 
4.Эркаев А. Ўзбекистон йўли. - Тошкент: Маънавият, 2011. 
XX ásirdiń sońǵı jılları elimiz tariyxında pútkilley jańa dáwirdi baslap berdi. 
Bul, ǵárezsizlik millet túsinikleri menen baylanıslı bolǵan Milliy oyanıw, pútkilley 
jańa tariyxıy sharayatlarda pútkilley jańa milliy mámleketshilikke tiykar salıw 
menen baylanıslı hádiyse. 
Milliy oyanıw, milliy ózlikti ańlaw ǵárezsizlik bergen ullı jemis bolıp 
tabıladı. Mine usılar sebepli millet qáddin kótermekte. Áyyemgi, ásirler 
dawamında toplanǵan abıroyın qayta tiklemekte.
1990 jılga kelgende Burınǵı Awqam quramındaǵı respublikalarda 
ǵárezsizlik ushın háreket kúsheydi. 1990 jıldıń noyabrinde Áwqam shártnaması 
joybarında tiykarǵı ústinlik jáne eski Orayǵa berildi, respublikalardıń huqıqları 
bolsa sheklengeninshe qala berdi. 
Awqam basshılarınıń barlıq háreketlerine qaramastan, SSSRdıń bóliniwi 
baslandı. Onıń quramınan dáslep Baltik boyı respublikaları (Litva, Latviya hám 
Estoniya), soń Gruziya shıqtı. 
1991 jılı martta respublikalar wákilleri tárepinen Awqam shártnamasınıń 
basqa joybarı tayarlandı. Usı joybar «Suveren Respublikalar Áwqamı haqkında» 
dep ataldı. Bul joybardıń tiykarǵı ideyası – kóp milletli Áwqam mámleketin 
federaciya sıpatında saqlap qalıw hám sonıń menen birge respublikalar 
suverenitetin ámelge asırıw sebpli Oraydıń jańa wazıypasın belgilew edi. Sonday-
aq joybar respublikalar suvereniteti haqqındaǵı deklaraciyasın esapqa alǵan bolsa 
da, bul «Suveren» mámleketler emes, al «respublikalar» awqamı haqkındaǵı 
shártnama edi. SSSR Prezidenti hám toǵız awqam respublika basshıları 
qatnasındaǵı Novo-Ogarёvada bolıp ótken jıynalısta principial dawlı máseleler 
boyınsha táreplerdi qanaatlandıratuǵın pitimge kelindi. «Suveren mámleketler 
awqamı haqkında»ǵı shártnamanı dúziwge kelisip alındı. Ózbekstan delegaciyası 
sóylesiwler barısında jańalanǵan awqamǵa kiriw ózi ushın júdá áhmiyetli bolǵan 

---

10 
shártti – barlıq respublikalar xalqı ushın birden-bir bolǵan pensiya menen 
támiyinlew, dáramatlardı indeksaciya etiw hám kún keshiriw ushın zárúr bolǵan 
kepillengen eń kem muǵdar tártibine ámel etiwdi qorǵadı. 
1991 jılı 22 iyulde Ózbekstan SSRı Joqarǵı Soveti «Ózbekstan aymaǵında 
jaylasqan awqamǵa boysınıwshı mámleket kárxanaları, mákemeleri hám 
shólkemlerin Ózbekstan SSRınıń huqıqıy baǵınıwına ótkiziw haqkında»ǵı qarardı 
qabal etti. 
SSSRdıń joqarı lawazımdaǵı basshılardan bir toparı 1991 jılı 18 avgustta 
ózlerin GKChP dep atap, mámleket awdarıspaǵın ótkeriwge urınıp kórdi. 
GKChPnıń tiykarǵı máqseti – totalitar sovet dúzimin qalay etip bolsa da tiykarın 
ózgertpesten saqlap qalıwdan ibarat edi. Leykin bul urınıw ayran boldı. Bul SSSR 
dep atalǵan mámlekettiń ómiri tamamlanǵanın bildiretuǵın edi. 
1991 jılı 21 avgustta Ózbekstan Prezidentiniń Pármanı menen GKChPnıń 
Ózbekstan Konstituciyası hám nızamlarına qayshı keletuǵın qararları nızamsız dep 
járiya etildi.
Ózbekstan Prezidentiniń 25 avgusttaǵı pármanına muwapıq Respublika ishki 
isler ministrligi hám mámleketlik qáwipsizlik komitetti nızamlı túrde Ózbekstan 
iyeligine alındı. Respublika aymaǵında jaylasqan SSSR ishki isler ministrliginiń 
ishki áskerleri tuwrıdan-tuwrı Ózbekstan Prezidentine baǵındırıldı.
Respublika Oliy Kengashi 1991 jılı 26 avgust kúni Ózbekstannıń 
mámleketlik ǵárezsizligi haqqında nızam proektin tayarlaw hám 31 avgustta Oliy 
Kengash sessiyasın shaqırıwǵa qarar etti. 
Usınday jaǵdayda Ózbekstan Oliy Kengashi XII shaqırıq gezeksiz altınshı 
1991 j. 31 avgustta jumısın basladı. Bunda «Ózbekstan Respublikasınıń 
mámleketlik ǵárezsizlik haqqında» hám «Ózbekstan Respublikasınıń bayraǵı 
haqqındaǵı» máseleler kún tártibine qoyılıp, talqılandı.
Sessiyada Ózbekstan Respublikasınıń mámleket ǵárezsizligi haqqında Oliy 
Kengashiniń bayanatı qabıl etildi. Oliy Kengashi bul bayanat arqalı xalıq aralıq, 
huqıqıy xújjetlerde belgilengen huqıqlarǵa tiykarlanıp Ózbekstannıń mámleketlik 
ǵárezsizligin hám erkin suveren mámleket-Ózbekstan Respublikasınıń 
dúzilgenligin saltanatlı túrde járiyaladı. Oliy Kengash sessiyası «Ózbekstan 
Respublikasınıń mámleketlik ǵárezsizligin jariyalaw haqqında» qarar qabıl etti. 
Qararda: «Birinshi sentyabr Ózbekstan Respublikasınıń ǵárezsizlik kúni dep 
belgilensin hám 1991 jıldan baslap bul kún bayram hám dem alıs kún dep 
daǵazalansın» - dep qatań belgilep qoyıldı.
1991 jılı 31 avgustta «Ózbekstan Respublikasınıń Mámlenket ǵárezsizligi 
haqkında»ǵı Ózbekstan Respublikasınıń Nızamı qabıl etildi. Usı Nızam Ózbekstan 
Respublikasınıń Ǵárezsizlik deklaraciyası hám Ózbekstan Respublikasınıń 
Ǵárezsizligi haqkındaǵı Bayanatına tiykarlanıp qabıl etildi. Nızamnıń 1 statyasına 
muwapıq Ózbekstan Respublikası óz quramındaǵı Qaraqalpaqstan Respublikası 
menen birge ǵárezsiz demokratiyalıq mámleket bolıp tabıladı. 
Nızamda Ózbekstan xalqı mámleket hákimiyatınıń birden-bir iyesi ekenligi 
belgilep qoyıldı. Onda: «Ózbekstan Respublikasınıń xalqı suverenli hám ol 
respublikada mámlket hakimiyatınıń birden-bir iyesi, ol óz hákimiyatın tuwrıdan 
tuwrı hám wákillik shólkemleri arqalı ámelge asıradı» (2 statya) delingen. 

---

11 
Mámleket hákimiyatınıń bóliniw principi nızamda óz qorinisin taptı: 
»Ózbekstan Respublikasında Ózbekstan Respublikası Konstituciyası hám onıń 
Nızamları ústin. Ózbekstan Respublikası mámleketlik mákemelerdiń sisteması 
hákimiyattıń nızam shıǵarıwshı, atqarıwshı hám sud hákimiyatına ajıratıw tártibi 
tiykarında qurıladı». (5 statya). Bunday nızamnıń qabıl etiwi ǵárezsizlik dáwirinde 
qolǵa kirgizilgen tabıslardıń nátiyjesi esaplanadı. Bul bolsa huqıqiy, ákonomikalıq 
hám ruwxıy - morallıq qatnaslar nátiyjesi. Bul nızamǵa Ózbekstan Respublikası 
Oliy Kengashi 1991 j 30 sentyabrde bolıp ótken VII sessiyasında qabıl etilgen 
qararı menen Konstituciyalıq kúsh berildi. 
Ǵárezsizlik jolı tegis, tuwrı emes. Oǵan erisiw júdá qıyın. Ǵárezsizlikti 
bekkemlew bolsa onnan da quramals ekenligin turmıstıń ózi korsetip berdi. 
1991 jıldıń 9 dekabrinde Namangan qalasında bir topar buzǵınshı kúshler 
walayat átqarıw komiteti imaratın basıp alıp. Ózbekstandı islam mámleketine 
aylandırıwdı talap etip shıǵadı hám respublika basshısı menen ushırasıwdı talap 
etedi. Islam Karimov ertesi kúni tańda Namanganǵa jetip keledi hám sanası 
fanatizm ideyaları menen záhárlengen, qara kúshke aylanǵan alaman arasına jalǵız 
ózi kirip baradı. Bul háreket aǵzaları húkimet wákillerine tómendegi talaplardı 
qoyadı: 
1.Dúnyalıq dúzimnen waz keshiw hám Ózbekstandı islamiy mámleket dep 
járiyalaw. 
2.Dúnyalıq nızamlardı biykar etiw hám mámlekette shariyat nızamların 
engiziw. 
3.Dúnyalıq mekteplerdi jawıp, er balalar hám qız balalar óz aldına ajıratılıp 
oqıtılatuǵın mekteplerdi ashıw. 
4.Islamiy kiyiniwge ótiw, hayallardıń hijabta júriwlerin engiziw. 
5.Namangandaǵı burınǵı siyasiy tálim mákemeleri imaratların islam 
radikalları ıqtıyarına beriw hám basqalar. 
Sonı aytıp ótiw kerek, Islam Karimovtıń erligi iarattı basına kóterip atırǵan 
mıńlap ekstremistlerdi albıratıp qoydı. I.Karimov olar talap etip atırǵan jol 
nızamǵa, ulıwma qarsı ekeni hám hesh qashan jaqsılıqqa alıp kelmesligin uqtırdı, 
óziniń anıq, salmaqlı pikiri hám erki menen gúwillep turǵan alamandı sóndiriwge, 
biyhuwda qan tógiliwdiń aldın alıwǵa eristi. Bul wakıyalar ǵárezsizlikti qolǵa 
kirgiziwde hám milliy mámleketshilikti payla etip, onı bekkemlewde Birinshi 
Prezident I.Karimovtıń xızmetleri ayrıqsha ekenligine mısal bola aladı. 
1991 jılı 29 dekabrde Ózbekstan Respublikası mámleketlik ǵárezsizligi 
haqkındaǵı másele boyınsha Ózbekstan Respublikasınıń referendumı, Ózbekstan 
Respublikası Prezidenti saylawı ótkerildi. 1991 jılı 18 noyabrde qabıl etilgen 
«Ózbekstan Respublikası Prezidenti saylawı haqkında»ǵı Nızam hám onıń 
tiykarında ótkerilgen ulıwma xalıqlıq saylawı úlken áhmiyetke iye boldı.
1991 jılı 29 dekabrde Ózbekstan Respublikası mámleket ǵárezsizligi 
boyınsha dawıs beriwge qatnasqanlardıń 98,2 payızı mámleket ǵárezsizligin 
qollap-quwatlap dawıs berdi.. 
1991 jılı 29 dekabrde Ózbekstan Respublikasınıń birinshi Prezidenti 
saylandı. Jasırın dawıs beriw jolı menen ótkerilgen ulıwma hám alternativ tiykarda 
ótkizilgen saylawda I.Karimov ushın 8 million 514 mıń adam yamasa dawıs 

---

12 
beriwge qatnasqanlardıń 86 payızı dawıs berdi. Oraylıq saylaw komissiyası 
Ózbekstan Respublikası Prezidenti saylawı haqkındaǵı Nızamnıń 35 statyasına 
tiykarlanıp I.Karimovtı 1991 jıl 29 dekabrdegi Ózbekstan Respublikası Prezidenti 
lawazımına saylanǵan dep qarar qabıl etti.
Solay etip, xalqımızdıń ármanları orınlanıp, uzaq jıllar dawam etken gúres 
nátiyjesinde mámleketimiz, xalqımız siyasiy ǵárezsizligine eristi. 
Ǵárezsiz mámleket - Ózbekstan Respublikası payda boldı. Ózbekstan 
tariyxında jańa dáwir - milliy ǵárezsizlik dáwiri baslandı.
Ǵárezsizlik - bul milliy mámleketshilikti tiklewge, kúshli demokratiyalıq 
huqıqıy mámleket payda etiw, ǵárezsiz túrde ishki hám sırtqı siyasat júrgiziw, 
Ózbekstannıń dúnya jámiyetshiligine qosılıwına imkaniyat jaratıp berdi.