1-Tema. Kirisiw Qaraqalpaq tili mámleketlik til. Qaraqalpaq jazıwı hám onıń tariyxı Tayanısh sózler

Tákirarlaw ushın sorawlar

1. Modal sózler gápte qanday xızmet atqaradı?

2. Tańlaqlar neshege bólinedi?

3. Eliklewishlerdiń ózgesheligi?

25-Tema. Sintaksis. Sóz dizbegi hám gáp
Tayanısh sózler sóz dizbegi, kelisiw, basqarıw, jupkerlesiw, izafet, gáp.
Tilimizdegi hár qanday sóz dizbegi eki hám onnan da kóp mánili sózdiń mánilik hám grammatikalıq baylanısınan dúziledi. Sóz dizbegi eki komponentten turıp, olardıń birewi baǵındırıwshı (yamasa bas) komponent boladı. Ol sóz dizbegin dúziwdiń tiykarǵı ózegi yaki shólkemlestiriwshi orayı boladı. Sóz dizbegi forması jaǵınan sintaksislik birlik bolǵan gápke uqsas keledi. Biraq olar ózine tán ózgeshelikler menen bir-birinen ayrıladı. Birinshiden, sóz dizbegi mánilik hám grammatikalıq jaqtan baylanısqan eń kemi tolıq mánili eki sózdiń dizbeginen dúzilip, olar gáp dúziwdegi tildiń tiykarǵı materialı boladı. Ekinshiden, sóz dizbegi gáp sıyaqlı tamamlanǵan bir oy-pikirdi bildiretuǵın, óz-ara grammatikalıq baylanısqa túsken sóz dizbeginen dúziledi. Ayırım jaǵdaylarda bir sózden de gáp boladı.

Gáp bolıw ushın gápti dúziwde negiz bolatuǵın oraylıq eki elementtiń-baslawısh penen bayanlawıshtıń bolıwı zárúr. Mısalı Dem alıs kúnleri júdá qızıqlı hám kewilli ótedi. Tún. Ketip baratırmız.

Tilimizde bir-birine bayanlawıshlıq qatnasta baylanısıp kelgen hár qanday sóz dizbegi sózsiz gáp bola aladı Kún jıllı. Hawa suwıq. Ol ǵarrı hám t.b.
Ádebiyatlar
1. Házirgi qaraqalpaq ádebiy tiliniń grammatikası. Nókis, 1992.

2. Jámáát. Házirgi qaraqalpaq tili. Nókis, 1986.