1-Tema. Kirisiw Qaraqalpaq tili mámleketlik til. Qaraqalpaq jazıwı hám onıń tariyxı Tayanısh sózler

Tákirarlaw ushın sorawlar

1. Tuwra gáp hám avtor gápi arasındaǵı ayırmashılıq?

2. Ózlstirilgen gáptiń qurılısı?
30-Tema. Qospa gáp. Dizbekli qospa gáp.
Tayanısh sózler: dizbekli qospa gáp.
Eki yamasa onnan da kóp jay gápler bir-biri menen dizbeklesip yamasa bir-birine baǵına baylanısıp bir qospalı oydı bildirip kelse, onda bunday gápler qospa gáp delinedi. Mısalı, Kózler kúlimleydi, júrekler sháwkildeydi, júzler jadıraydı.

Qospa gápler mánilik hám grammatikalıq baylanısıw usıllarına qaray dizbekli hám baǵınıńqılı qospa gáp bolıp ekige bólinedi. Birneshe jay gápler óz-ara bir-birine baǵınbay teń dárejede baylanısıp bayanlawıshları tıyanaqlı bolıp kelse, onday gápler dizbekli qospa gáp dep ataladı. Mısalı: Bul kúnleri dárya jaǵası orasan suwıq, shımırı ayaz tiygen jerin jalap baratır.

Dizbekli qospa gáp qurılısına qaray dánekerli dizbekli hám dánekersiz dizbekli qospa gáp bolıp ekige bólinedi. Dánekersiz dizbekli qospa gápler de mánilik qatnaslarına qaray tórt túrge: mezgilles, qarsılas, salıstırmalı, túsindirmeli bolıp bólinedi. Dánekerli dizbekli qospa gápler de óz gezeginde biriktiriwshi, qarsılas bolıp ekige bólinedi.

Baǵınıńqılı qospa gáp óz-ara mánilik qatnasına qaray tómendegi túrlerge bólinedi:

1) Waqıt baǵınıńqılı qospa gáp (Ol kelgende Qálmen úyinde edi).

2) Orın baǵınıńqılı qospa gáp (Aldıńǵı arba qaydan júrse, sońǵı arba da sonnan júredi).

3) Sın baǵınıńqılı qospa gáp (Qır dógerek kókke bólenip, bir ájayıp gózzallıq payda bolıp atırǵanday).

4) Salıstırma baǵınıńqılı qospa gáp (Óz basın qanday qádirlese, jurt basın sonday qádirleydi).

5) Sebep baǵınıńqılı qospa gáp (Tórebay kelmegenge, Jumagúl shıdamadı).

6) Maqset baǵınıńqılı qospa gáp (Sabınsız bolsa da ashshı kir ketsin dep, Maryam Kárimniń kiyim-kensheklerin juwıstırıp berdi).

7) Shárt baǵınıńqılı qospa gáp (Sáwir kelmey, jaz bolmas ).

8) Qarsılas baǵınıńqılı qospa gáp (Gúl solsa da, kewiller solmas).