1. Sun’iy intelekt, va uning yaratilish tarixi

Asosiy tushunchalari va ta’riflar
Ekspert tizimlari - bu murakkab dastur komplekslari, ular anik predmet sohasidagi yukori darajadagi mutaxassislar bilimini yiguvchi va kichikrok darajadagi mutaxassislar konsultutsiyasi - maslaxati uchun ishlatiladigan tizimlardir.
Ekspert tizimining umumlashgan sxemasi quyidagicha bulishi mumkin:

Yechuvchi

Bilimlar bazasi

Kuyi tizimdagi tushuntirishlar

Xakikiy ekspert tizimlar murakkabrok strukturaga ega bulishi mumkin, lekin yukorida keltirilgan bloklar xar bir xakikiy ekspert tizimida buladi.

Ayrim asosiy terminlarni keltiramiz:
Foydalanuvchi - tizim muljallangan, ya’ni uni ishlatuvchi predmet sohasi mutaxassisi.
Bilimlar mutaxassisi - ekspert va bilimlar bazasi urtasida bufer rolini utovchi sun’iy intellekt buyicha mutaxassis
Bilimlar bazasi - ES yadrosi, ekspert va foydalanuvchiga tushunarli xamda EXM tashuvchisida yezilgan predmet sohasi bilimlari to’plami.
Yechuvchi - bilimlar bazasida bor bilimlar asosida ekspert fikrlarini modellashtiruvchi dastur.
Tushuntirishlar kod tizimi - foydalanuvchiga "Nima uchun tizim shu karorni kabul kildi", "U yeki bu taklif Qanday olindi" kabi savollarga javob beruvchi dastur.
Bilimlar bazasi intellektual redaktori. Bilimlar mutaxassisiga bilimlar bazasini mulokot rejimida yaratuvchi dastur. U uziga ichma-ich joylashgan menyu, yerdam (Help) va boshqa baza bilan ishlashni osonlashtiruvchi servis vositalarini mujassamlashtirgan.
Ekspert tizimini tuzuvchilar kollektiviga kamida 4 kishi kiradi:
- ekspert;
- bilimlar mutaxassisi;
- dasturchi;
- foydalanuvchi.
Jamoani bilimlar mutaxassisi boshqaradi, u tizimni tuzishda asosiy figura bo’lib hisoblanadi.
52.Ekspert tizimlari klassifikatsiyasi
Ekspert tizimlari sinfi hozirgi davrda xar xil kriteriyalar buyicha klassifikatsiya kilsa buladigan minglab dastur komplekslariga ega. (1-rasm)
Yechiladigan vazifasi buyicha klassifikatsiya.
Ma’lumotlarni aniqlash (interpretatsiya) - bu ekspert tizimlarida an’anaviy masalalardan biridir. Interpretatsiya deganda natijalari korrekt bo’lgan ma’lumotlar ma’nosini aniqlash tushuniladi.

53.Ekspert tizimlarining vaqtga bog’liq ravishdagi turlari

Statik ekspert tizimlar bilimlar bazasi real vaqtda uzgarmaydigan predmet sohalarida tuziladi.
Masalan: avtomobildagi xatoliklarni aniqlash va tuzatish.
Kvazidinamik ekspert tizimlar Qandaydir fiksirlangan vaqt ichida uzgaradigan jaraenlarda tuziladi. Masalan, mikrobiologik ekspert tizimlar, xar 4-5 soatda olinadigan texnologik jaraen ulchovlari.
Dinamik ekspert tizimlar ketma-ket keladigan ma’lumotlarni kabul qilib xulosalash uchun datchiklar kuyilgan ob’ektlarda tuziladi.
54.Ekspert tizimlarining EHM tipi bo’yicha turlari
Hozirgi kunda quyidagi tizimlar mavjud:
- super EXM larda strategik muhim masalalar uchun ekspert tizimlar;
- o’rta darajadagi EXM larda Ekspert tizimlar;
- simvolli protsessorlarda va ishchi stansiyalarida Ekspert tizimlar;
- mini va super-mini EXM larda Ekspert tizimlar;
- shaxsiy kompyuterdagi Ekspert tizimlar.
55.Ekspert tizimlarining integratsiya darajasi bo’yicha turlari
To'g'ridan-to'g'ri an'anaviy ma'lumotlarni qayta ishlash usullarini (hisob-kitoblar, modellashtirish va h.k.) jalb qilishni talab qilmaydigan maxsus "ekspert" vazifalariga bevosita maslahat beradi.). Gibrid es dasturlarni jamlaydigan dasturiy kompleksni ifodalaydi (masalan, matematik statistika, foydalanuvchi uchun lineer dastur paketlari ma'lumotlar dasturlash) bu qo'shimcha yoki manipulyatsiya boshqaruv bazasi tizimlari ekspert bilimlari elementlari bilan murakkab muammolarni hal qilish uchun aqlli integratsiyalangan muhit va bilim olish vositalari.
Integratsiya darajasiga ko'ra: 1. Avtonom. Kompyuterda dasturiy ta'minotga bog'liq holda foydalanuvchi bilan maslahatlashadigan alohida ekspert tizimlari. 2. Gibrid. Ekspert tizimlarining turini amalga oshirishda juda murakkab, chunki bu tizimlar Foydalanuvchining kompyuterida mavjud bo'lgan dasturga kiritiladi. Katta bo'lgan tasniflash. Lekin mavzu juda katta.
56.Ekspert tizimlarining vazifasi bo’yicha turlari
- Tashxislash ekspert tizimlar
- Monitoring ekspert tizimlar
- Loyihalash ekspert tizimlar
- Prognozlash ekspert tizimlar
- O‘qitish ekspert tizimlar
- Statik ekspert tizimlar
- Kvazidinamik ekspert tizimlar
- Dinamik ekspert tizimlar
57.Diagnostik va monitoring ekspert tizimlari