Ekspert tizimi tuzish texnologiyasi Ekspert tizimtuzishga mos keladigan jumboqni tanlash. U o’zida quyidagi etaplarga bo’linadi:
-muammoli soha va masalani aniqlashtirish;
-ushbu sohani yechishda xamkorlik kiluvchi ekspertni topish;
-muammoni yechishda dastlabki yaqinlashishni aniqlash;
-masalani ishlashdagi chikimlar va qo’llashdagi daromadni aniqlash;
-masalani yechish rejasini mukammal tayerlash.
Muammoni to’g’ri tanlash. Ekspert tizimni tuzishda eng muhim qadamlardan hisoblanadi. Agar yaxshi, tug’ri kelmaydigan muammo tanlansa, uni yechishda tezda biror "botkoqqa" berib taqalishimiz va uning davomini topolmasligimiz mumkin. Shuningdek mos kelmaydigan Ekspert tizimiqtisodiy jihatdan ham mos kelmasligi mumkin. Qo’llash sohasini tanlashda shunga e’tibor berish kerakki, agar masalani yechishda kerak buladigan bilimlar uzgarmas, anik kuyilgan va qayta ishlashda hisoblash bilan boglik bo’lsa, muammoni yechishning eng kulay usuli an’anaviy algoritm va dastur tuzishdir.
Test o‘tkazish Foydalanuvchining bergan surovlari bilan tuzilgan Ekspert tizimning ishga tayerligi tekshiriladi va baxolanadi.
Bunda kurilgan ET:
- kiritish - chiqarish interfeyslari kulayligi va mosligi;
- tekshirish misollari sifati;
- bilimlar bazasi korrektligi kabi bulimlarda tekshiriladi.
Test utkazish - Ekspert tizimyaratishda yo’l kuyilgan xatolarni aniqlash va tizimni sanoat ishlab-chiqarish variantiga yetkazish buyicha yul-yuriklarni ishlab-chiqarishdir.
72.Ekspert tizimlarning xususiyatlari va qo’llanilish sohalari
ESlar – bu sun’iy intellektning yorqin va tez rivojlanadigan sohalaridan biridir.
ESlar maslaxat berishadi, analiz utkazishadi, sinflarga ajratishadi va diagnoz ko‘yishadi. Ular odatda mutaxassis tomonidan ekspertiza utkazilib, yechiladigan masalalarga yunaltirilgandir. Protsedura analizini ishlatadigan mashina programmalaridan fark qilib, ESlar deduktiv fikrlash asosida kichik predmet sohada masalani xal etishadi, bu sistemalar kupgina xollarda yaxshi tuzilmagan va aniqlanmagan masalalarni yechimini topa olish bilan farklanadilar. Ular evristik qoidalar yordamida masalani anik bulmagan kismlarini mantikan to’ldirishadi, bu esa kerakli bilimlar yoki vaqt kamligi uchun butunlay analiz qilib bulmaydigan sistemalarga juda ham to’g’ri keladi.
ESlarning yaxshi tomoni shundaki, ular bilimlarni tuplay olish, uzok vaыt saklash, eskilarni yangilay olish kabi xususiyatlarga egaki, bu xususiyatlar ma’lum bir korxonada ma’lum vaqtgacha mutaxassislarsiz, nisbatan mustakil ishlash imkoniyatini yaratadi. Bilimlarni tuplash, eng yaxshi va tekshirilgan yechimlarni qo‘llab, korxonada ishlayotgan mutaxassislarning malakasini oshirish imkonini beradi.
Sun’iy intellektning mashina sanoati va iqtisodda qo‘llanishi ESlarga asoslangan. Ular yordamida mahsulot sifatini oshirish va vaqtni tejash, shuningdek ish unumi va mutaxassis malakasini oshirish yaxshi natijalar bermokda.
Maxsulot sistemalari uchta asosiy komponentlardan iborat:
1. Bilim bazalari yoki qoidalar to’plami.
2. Ishchi xotira.
3. Chiqarish mexanizimi.
Bu sistemada biror masala yechilganda: Bilimlar bazasida kerakli qoidalar to’planadi, konkret masalaga taalukli tuplangan bilimlar, qoidalar asosiy ishchi xotirasida ishlanadi va yangi konun va qoidalar natija sifatida chiqarish mexanizmi orkali olinadi.
Odatda, logika masalalarini yechishda ikkita usul qo’llaniladi:
Birinchi usulda shunday ishlar bajariladi, ishchi xotiralardagi boshlang’ich informatsiyani olish, boshqa yordamchi narsalardan foydalanib, qoidalarni qo’llash. Bu usul to’g’ri zanjirli fikrlash deyiladi.
To’g’ri va teskari zanjirli fikrlash jarayonlarini misollar yordamida kurib chikamiz.
73.ES larning xususiyatlari va qo’llanilish sohalari.
ESlar – bu sun’iy intellektning yorqin va tez rivojlanadigan sohalaridan biridir.
ESlar maslaxat berishadi, analiz utkazishadi, sinflarga ajratishadi va diagnoz ko‘yishadi. Ular odatda mutaxassis tomonidan ekspertiza utkazilib, yechiladigan masalalarga yunaltirilgandir. Protsedura analizini ishlatadigan mashina programmalaridan fark qilib, ESlar deduktiv fikrlash asosida kichik predmet sohada masalani xal etishadi, bu sistemalar kupgina xollarda yaxshi tuzilmagan va aniqlanmagan masalalarni yechimini topa olish bilan farklanadilar. Ular evristik qoidalar yordamida masalani anik bulmagan kismlarini mantikan to’ldirishadi, bu esa kerakli bilimlar yoki vaqt kamligi uchun butunlay analiz qilib bulmaydigan sistemalarga juda ham to’g’ri keladi.
ESlarning yaxshi tomoni shundaki, ular bilimlarni tuplay olish, uzok vaыt saklash, eskilarni yangilay olish kabi xususiyatlarga egaki, bu xususiyatlar ma’lum bir korxonada ma’lum vaqtgacha mutaxassislarsiz, nisbatan mustakil ishlash imkoniyatini yaratadi. Bilimlarni tuplash, eng yaxshi va tekshirilgan yechimlarni qo‘llab, korxonada ishlayotgan mutaxassislarning malakasini oshirish imkonini beradi.
Sun’iy intellektning mashina sanoati va iqtisodda qo‘llanishi ESlarga asoslangan. Ular yordamida mahsulot sifatini oshirish va vaqtni tejash, shuningdek ish unumi va mutaxassis malakasini oshirish yaxshi natijalar bermokda.
Maxsulot sistemalari uchta asosiy komponentlardan iborat:
1. Bilim bazalari yoki qoidalar to’plami.
2. Ishchi xotira.
3. Chiqarish mexanizimi.
Bu sistemada biror masala yechilganda: Bilimlar bazasida kerakli qoidalar to’planadi, konkret masalaga taalukli tuplangan bilimlar, qoidalar asosiy ishchi xotirasida ishlanadi va yangi konun va qoidalar natija sifatida chiqarish mexanizmi orkali olinadi.
Odatda, logika masalalarini yechishda ikkita usul qo’llaniladi:
Birinchi usulda shunday ishlar bajariladi, ishchi xotiralardagi boshlang’ich informatsiyani olish, boshqa yordamchi narsalardan foydalanib, qoidalarni qo’llash. Bu usul to’g’ri zanjirli fikrlash deyiladi.
To’g’ri va teskari zanjirli fikrlash jarayonlarini misollar yordamida kurib chikamiz.
74.Ekspert tizimlarda teskari zanjirli fikrlashga doir misol
