1. Sotsial psixologiyada shaxs muammosi. ―Men ‖ konsepsiyasi. ―Men‖ obrazi Ijtimoiy tafakkur Ijtimoiy ong. Shaxslararo munosabatlarning emotsional asosi Sotsial ustanovka tushunchasi. Adabiyotlar

SHaxs ijtimoiy rollari nazariyasi
(amerikalik ruhshunos E. Bern va nemis 
ruhshunosi K. Levin). Ushbu psixologik nazariya insonning hayotda ma‘lum, 
o‗ziga xos bo‗lgan ijtimoiy rollarni ijro etishidan kelib chiqadi. Aynan, mana shu 
rollar ushbu odam shaxsining asosiy xususiyati bo‗lib hisoblanadi.

---

Bunday nazariyaning ma‘lum bo‗lgan turlaridan biri amerikalik 
ruhshunos Erik Bern tomonidan taklif etilgan. Uning nuqtai nazariga ko‗ra, odam 
boshqa rollardan ko‗proq quyidagi ijtimoiy rollarni ijro etadi: bola roli, ota-ona 
roli va katta odam roli.
Bola roli katta odamning o‗zini boladek his etishda davom etishida va bola 
sifatida 
tutishida 
namoyon 
bo‗ladi (mas‘uliyatsiz, xarxasha 
qiladi, arazlaydi, e‘tibor va g‗amho‗rlik talab etadi va h.k.). Ota-ona roli odamning
boshqalar uchun mas‘uliyatni, ularga g‗amho‗rlikni o‗z elkasiga olishida, 
boshqalarga o‗rgatishi, jazolashi, talab qilishida va h.k.larda namoyon bo‗ladi.
Ota-ona roli odam o‗zini, haqiqatdan ham, katta odamlar o‗zlarini bir-
birlariga nisbatan qanday tutishlari lozim bo‗lsa, shunday tutishlaridan iborat. Har 
kimning shaxsiy erkinligi va mustaqilligini hurmat qiladilar, huquqini tan oladilar, 
ishonadilar, qo‗llaydilar va sh.o‗.
Fizikaviy «maydon» tushunchasi va topologiyada qabul qilingan tasvirlash 
tamoyillarini qo‗llagan holda, K. Levin individ va muhit o‗rtasidagi mutanosiblik 
buzilgan holatdagi hulq-atvorning dinamik tizimi konsepsiyasini ishlab chiqdi.
K. Levin konsepsiyasida boshlang‗ich holat sifatida individning «hayotiy 
bo‗shlig‗i» ichida ma‘lum yo‗nalish, kattalik va tayanch nuqtasiga ega bo‗lgan, 
uning psixologik kuchlari (intilishlar, istaklar va sh.o‗.) hosil bo‗ladigan va 
o‗zgaradigan yaxlit maydon sifatida qabul qilinadi. «Maydon»ning bir xil 
hududlari individni tortadi, boshqalari itaradi. Ob‘ektlarning bu sifati hulq-
atvor «maydon» kuchlari bilan harakatlanadigan hulq-atvorning motivatsiyali 
tuzilishini xarakterlovchi valentlik (musbat yoki manfiy) deb ataladi. Valentlik 
shaxs va uning maqsadlari, yo‗ldagi to‗siqlar va h.k.lar jamlangan psixologik 
«bo‗shlig‗ini» o‗z ichiga oluvchi yaxlit vaziyatning vazifasi bo‗lib hisoblanadi.
YUqorida sanab o‗tilgan nazariyalardan tashqari, turli ilmiy-psixologik 
yo‗nalishlar ham mavjud. Bunday yo‗nalishlardan biri bo‗lib, umuminsoniy 
psixologiya hisoblanadi. Umuminsoniy yo‗nalish psixologlari uchun shaxs faqat 
atrofdagi voqelikka emas, balki, shaxsan o‗ziga tegishli bo‗lgan psixologik 
hosiladir. Umuminsoniy psixologiyaning vakillari K. Rodjers va A. Masloudirlar.
Terapiyadagi o‗zining metodini K. Rodjers nodirektiv, ya‘ni, bemorda 
jamlangan metod deb nomladi. Bu metodga asosan, shifokor bemorga bosim 
o‗tkazishi kerak emas. SHifokor va bemor o‗rtasidagi aloqa bir-biriga nisbatan 
hurmatga asoslangan bo‗lishi kerak, bunda ularning ikkisi ham suhbat yoki 
aloqaning teng huquqli ishtirokchisi bo‗lib hisoblanadilar. Terapevtning vazifasi 
shifokorning bemor uchun ikkinchi «Men»i sifatida namoyon bo‗lishi va uning 
ichki olamiga e‘tiborli bo‗lgan vaziyatni yaratishdan iborat. Bunday vaziyatda 
mijoz barcha kechinmalari, hissiyotlari qiziqish va mamnuniyat bilan idrok 
etilishini his etadi, bu tajribasida yangi qirralarni ochishga, ba‘zida esa u yoki bu 
kechinmalar ma‘nosini birinchi marta anglab etishga yordam beradi.
Keyinchalik Rodjersning nodirektiv terapiya g‗oyasi nodirektiv hulq-
atvor psixologiya nazariyasigacha rivojlandi. Bu nazariyaga asosan, sog‗lom 
odamlarning o‗zaro muloqoti ham xuddi shunday nodirektiv bo‗lishi kerak.
Rodjers 
shaxs 
nazariyasining 
markaziy 
halqasi 
bo‗lib,