1 sh. T. Otaboev t. I. Iskandarov

TURAR JOYLARNI AXLATLARDAN TOZALASHNING GIGIENIK VA
EPIDEMIOLOGIK AHAMIYATI
SHahar, posyolka va qishloqlardagi turar joylarni toza tutishning 
epidemiologik va gigienik ahamiyati juda katta. Turar joylarning tozaligi, 
ko’kalamzorlashtirilganligi turli yuqumli kasalliklarning oldini olishga 
yordam byeradi. Turar joylar tozaligini ta’minlash uchun bir qancha 
tadbirlar ishlab chiqilgan. Bunday tadbirlarni amalga oshirishda sanitariya 
nazoratining roli katta. 
SHahar, posyolka va qishloqlarning aholi yashaydigan joylari 
ko’pincha turli xo’jalik chiqindilari va axlatlar bilan ifloslanadi. Bu 
tuproqlarning patogen mikroblar bilan ifloslanishiga yordam byeradi. 
Aholi turar joylarini toza tutish uchun axlatlar o’z vaqtida yig’ilishi, 
ular o’z vaqtida olib chiqib ketilishi va zararsiz holatga keltirilishi zarur. 
Qog’oz, latta, paxta, temir, shisha va oyna kabi chiqindilar alohida 
yig’ilgani ma’qul. 
37-j a d v a l 
Patogen mikroblarning tuproqda yashash muddati 
Kasallik qo’zgatuvchi 
infekciyalar 
CHiqindilar 
YAshash muddati 
(kun hisobida) 
1 
2 
3 

---

386
Vabo vibrioni 
Qorin tifi tayoqchasi 
Paratif tayoqchasi 
Ichburug tayoqchasi 
Tubyerkulyoz mikrobi 
Kuydirgi tayoqchasi 
Najasda 
Hojatxona chiqindisida CHiqindi 
suvlarda Najasda 
Hojatxona chiqindisida CHiqindi 
suvlarda 
Oshxona chiqindilarida 
Uy supurindisida 
Oshxona chiqindilarida 
Uy supurindisida 
Oshxona chiqindilarida 
Uy supurindisida 
Balg’amda 
Uy supurindisida 
20—210 
7—12 
2—15 
30—100 
30—150 
6 
4 
42 
24 
107 
5 
24 
120—200 
80 
Axlatlar o’z vaqtida zararsizlantirilmasa, tashqi muhitni zararlashi 
mumkin. Uy-xo’jalik chiqindilari, oziq-ovqat chiqin-dilari, yuvindi suvlar 
va boshqalar juda ko’p organik moddalarni ushlagani uchun ular tez chiriy 
boshlaydi. Oqibatda turli gazlar; ammiak, vodorod sul’fid, metan, indol,
skatol va boshqalar paydo 
bo’ladi. YOg’ingarchilik vaqtida axlatlar yer yuzasidan yuvilib daryolarni, 
kichik ariq suvlarini, ko’llarni ifloslantiradi. Suyuq chiqindilar yer osti 
suvlariga sizilib o’tib ularni ifloslantirishi mumkin. Ba’zan chiqindi –
axlatlarda ham turli mikroorganizmlar topilishi mumkin. Ular uzoq vaqt 
yashaydi. Bular qorin tifi, paratif, ichburug’, tubyerkulyoz, kuydirgi va 
boshqa mikroorganizm-lardir. 
Poliomielit va Botkin kasalligini tarqatishda pashshalarning roli katta. 
Ular axlatda ko’payadi. 
Axlat va chiqindilarning to’planib turishi faqatgana turli infekcion 
kasalliklarni keltirib chiqarmay, balki odamning ko’nglini xira qiladi. 
SHahar husnini buzadi. 
Axlatlardan turli maqsadlarda foydalanish mumkin. Masalan: uy 
axlatlaridan ikkinchi darajali xom ashyo olish mumkin. 
b) axlat yoqish o’choqlaridan ko’p miqdorda issiqlik enyergiyasi, 
shlak va boshqa chiqindilar ajralib chiqadi. Ulardan xalq xo’jaligida, 

---

387
qurilishda foydalanish mumkin. 
v) 
oziq-ovqat chiqindilaridan fyermalarda ozuqa sifatida 
foydalaniladi. 
g) najas va go’nglar o’simliklar uchun qimmatbaho o’g’it hisobla-
nadi. Ularning tarkibida fosfor, kaliy va azot bor. 
38-jadval