1 sh. T. Otaboev t. I. Iskandarov

Tuproqni ifloslantiruvchi manbalar
. Tuproqning ifloslanishiga 
insonning hayot faoliyati davomida hosil bo’ladigan turli chiqindilar, 
xo’jalik va sanoat chiqindilari sabab bo’ladi. Ular organik va noorganik 
moddalarga, yuqumli kasallik tarqatuvchi manbalarga aylanib qoladi. 
Ifloslantiruvchi moddalar ochiq suv havzalarini, yer osti suvlarini 
zararlaydi. Ular qishloq xo’jalik ekinlari orqali hayvonlar va odamni 
zararlashi mumkin. 
Xo’jalik chiqindilari anaerob sharoitda chiriy boshlaydi. Bio-ximik 
reakciyalar oqibatida qo’lansa hidli vodorod sul’fid, am-miak, indol,
skotol, myerkaptan kabi zaharli moddalar hosil bo’ladi. 
Ular atmosfera havosini ifloslantiradi. CHiriyotgan axlatda yoz kunlari 
pashsha ko’payadi. Ular o’z navbatida turli infekcion kasalliklar 
tarqalishiga yordam byeradi. 
Tuproqni ifloslantiruvchi, kasallik chaqiruvchi mikrofloralarni shartli 
ravishda uch guruhga bo’lish mumkin. 

---

381
1.
Odamlardan ajraladigan, boshqa shaxslarga ifloslangan tuproq yoki 
oziq-ovqatlar orqali o’tadigan biologik omillar. 
2.
Hayvonlardan ajraladigan va tuproq orqali odamga to’g’ridan-
to’g’ri o’tadigan biologik agentlar. 
3. Ba’zi patogen mog’orlar, botulizm tayoqchalari va boshqalar 
tuproqda yashovchi tabiiy mikroorganizmlardir. 
Tuproq keyingi vaqtda zaharli moddalar bilan kuchli ifloslanmoqda, 
bular sanoat korxonalaridan chiqadigan qattiq va suyuq chiqindilardir. 
Masalan, rangli metallurgiya sanoatidan rangli metall tuzlari-
mashinasozlik korxonalaridan — cianidlar, byerilliy birikmalari, 
margimush; plastmassa ishlab chiqarish korxonasidan benzin, efir, fenol, 
metilakrilat; azot ishlab chiqarish zavodidan polistirol, xlorbenzol, 
kancyerogen smolalar; cellyuloza-qog’oz ishlab chiqarish sanoatidan fenol, 
metil spirti, skipidar va boshqalar ajralib chiqadi. Bularning hammasi 
atmosferaga ko’tarilib, mazkur joy havosini ifloslantiradi. 
Hamma zaharli chiqindilarni sanab o’tish qiyin. Lekin shunga 
qaramay, iloji boricha havoni ifloslantiruvchi manbalar sonini kamaytirish 
yoki unga qarshi choralar ko’rish zarur.