1 sh. T. Otaboev t. I. Iskandarov

Issiqlik elektr stanciyalarida ko’miriing yonishidan hosil bo’lgan oltingugurt 
oksidi miqdori 
Tartib nomyeri 
1 soatda sarflana- 
digan yoqilg’i
(tonna hisobida) 
1 kunda ajralib 
chiqadigan oltingu- 
gurt oksidi (tonna 
hisobida) 
YOqilg’i tarkibida- 
gi oltingugurt 
miqdori (% 
hisobida) 
1 
580 
240 
0,85 
2 
500 
600 
2,5 
3 
460 
568 
2,6 
4 
280 
374 
2,74 
5 
260 
55,1 
0,44 

---

322
6 
180 
240 
2,83 
7 
250 
290 
2,40 
Jadvalda keltirilgan ma’lumotlardan ko’rinib turibdiki, oltingugurt 
oksid miqdori yoqilg’idagi oltingugurt mnqdoriga bog’liq. Masalan, mazut 
yoqadigan elektr stanciyasi mazut tarkibidagi oltingugurt miqdoriga qarab 
ko’plab zararli moddalarni chiqarib tashlashi mumkin. Mazut tarkibidagi 
oltingugurt miqdori 3,5% ni tashkil qilsa, oltingugurt oksidi 728 tonnaga 
teng bo’ladi, oltingugurt miqdori 4,5% ga etsa, oltingugurt oksidi 936 
tonnaga etar ekan. 
N’yu-York shahrida yil mobaynida yoqiladigan 30 million tonna 
toshko’mirdan atmosfera havosiga 1,5 mln tonna oltingugurt gazi chiqar 
ekan. Qizig’i shundaki, havoni ifloslantiruvchi gazlar manbadan bir necha 
km uzoqlikda ham aniqlanadi. 
AVTOMOBIL TRANSPORTI VA ATMOSFERA HAVOSI 
Hozirgi davrda inson uchun eng xavfli manbalardan biri avtotransport 
vositalaridan chiqadigan zaharli gazlar hisoblanadi. 
Ma’lumotlar shuni ko’rsatadiki, AQSH va YAponiyada atmosfera 
havosining asosiy ifloslantiruvchisi avtotransport hisoblanar ekan. Horijiy 
mamlakatlarda atmosfera havosini ifloslantiruvchi gazlar ichida is gazi, 
uglevodorodlar, shuningdok azot oksidi barcha ta’sirchan gazlarning 60—
70% ini tashkil qilsa, bizda 14% ni tashkil qiladi. Ichki yonish dvigatellari 
atmosfera havosini ifloslantirishda salmoqli o’rin tutadi. 
1988 yilda avtotransport vositalarining o’zidan 35,8 mln tonnaga 
yaqin zararli moddalar havoga chiqarilgan. Moskva, Sankt-Petyerburg, 
Toshkent, Yerevan va boshqa shaharlarning havosida is gazi ruxsat etilgan 
miqdordan 3—10 marta ziyod bo’lishi qayd etilgan. 
Qizig’i shundaki, sul’fat angidrid atmosfera havosida turli re-
akciyalarga kirishadi. U kataliz hamda fotokimyoviy jarayonlar vositasida 
IV b o b. Atmosfera havosi gigienasi 

---

323
oksidlanadi va pirovardida sul’fat kislota paydo bo’ladi. Bunday kimyoviy 
birikmalar 750—1500 m balandlikka ko’tarilib, 300—400 km masofada 
tarqaladi. SHuning uchun sanoat korxonalari joylashgan markazlar 
atrofidagi turar joylarga sul’fat kislotasi yomg’ir bilan yog’adi va tabiatga 
hamda tirik organizmga katta zarar etkazadi. 
1950 yilda atmosferaga 70 mln tonna, 1975 yilda 120 mln tonna, 1980 
yilda 181 mln tonna zaharli gaz chiqqan bo’lsa, 2000 yilga borib u 280 mln 
tonnaga etishi kuzatilmoqda. 
Atmosfera havosining kundan-kunga ifloslanib borishida avto-
transportlarning roli katta. Ulardan chiqadigan gaz tarkibida is gazi, azot 
ikki oksidi (SO
2
), uglevodorodlar bilan bir qatorda qo’rg’oshin ham 
bo’ladi. Bularning hammasi inson organizmiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. 
28-j a d v a l