1-seminar: “ruwxíYLÍqtaníW” PÁniniń obekti, predmeti, maqseti hám wazíypalarí Reje

Ruwxıylıq túsinigi, onıń mazmun hám mánisi

«Ruwxıylıq»dıń mánisi, predmeti, túsinikleri hám rawajlanıw nizamlıqlarına baǵıshlanıp respublikamız oqımıslı adamları arasında qızǵın tartıslar alıp barılmaqta. Buǵan sebep ruwxıylıqtıń kóp qırlı túsinik ekenligi bolıp tabıladı. Ol insan iskerliginiń barlıq qırların, onıń ayqın kózge taslanıwshı ishki hám jasırın, ishki psixik - sırlı táreplerin da qamtıp alǵanlıǵında bolıp tabıladı. Házirgi kúnde de tartıslar dawam etpekte hám baspasózde bul temaǵa baǵıshlap kóplegen maqala hám oy-pikirler daǵaza etilip atır, kitaplar baspadan shıǵarılıp atır.

Olarda ruwxıylıq, onıń mánisi-mazmunı, turmısımızdaǵı ornı hám áhmiyeti haqqında pikirler bildirilip atır. Lekin kóbinese ruwxıylıq ózi ne, degen sorawǵa anıq hám qısqasha juwap tabıw qıyın. Oǵan hár túrlı, geyde bolsa bir-birine qarama qarsı, uǵımsız sayız juwap hám pikirler bildirilip atır. Tuwrı, “Ruwxıylıq” túsinigine ilimiy, filosofiyalıq, kórkem ádebiyatqa baylanıslı, etikalıq yamasa ápiwayı tilde ańlatpalanatuǵın kóplegen tariyplerdi keltiriw múmkin. Ulıwma, ózinde júdá tereń hám keń qamtılǵan mánisi-mazmunın jámlegen bul túsinikke hár qaysı avtor óziniń filosofiyalıq jantasıwı, siyasiy qarawları hám isenimi, oylawınan kelip shıqqan halda túrlishe tariyp hám xarakteristikalar berip kiyatırǵanlıqların kóremiz. Oǵan da bir tábiy hal retinde qaraw kerek. Bul másele boyınsha ilimiy ádebiyatlarda, kúndelik baspasózde bir birinen parıq etetuǵın oy-órislerde, tariyplerde hár qaysı avtordıń ayriqsha dúnyaǵa kóz qarası, baqlaw tárizi óz ańlatpasın tapqan. Sol kózqarastan qaralǵanda, keyingi jıllarda usı temada ilimpazlarımız tárepinen tayarlanǵan ilimiy maqalalar, qollanbalar, oqıw qóllanbalar, sózliklerde “Ruwxıylıq” túsinigi jáne onıń principlerıne ayriqsha túsindirme hám tariypler berip kelinip atır. Buǵan sebep “Ruwxıylıq” túsinigi keń mániste jámiyet turmısındaǵı ideologik, ideologiyalıq, bilimlendiriw, materiallıq, diniy hám etikalıq qarawlardı ózinde tolıq jámlegen social-ruwxıy hádiyse ekenligi bolıp tabıladı.

Tiykarınan ruwxıylıq - insandı barlıq basqa janzatlardan ajıratıp turatuǵın eń quwatlı ruwxıy -psixik faktor esaplanadı. Insan - tábiyaattıń, barlıq janzattıń gúldiń tajı delingende onıń bul qásiyetleri, yaǵnıy joqarı ruwxıylıq iyesi bola alıw múmkinshiligi názerde tutıladı. Bul múmkinshilikti basqa janzatlarda kórmeymiz.

Materiallıq zatlar adamǵa fizikalıq azıq hám quwat bersa, ruwxıylıq oǵan psixik azıq hám qudıret baǵıshlaydı. Tek materiallıq tárepten támiyinleniw menen jetkiliklileniw - oysız hám ruhsiz maqluqotlarga tán. Ruwxıylıqǵa umtılıw bolsa ruxlanıw hám oy iyesi bolǵan adamzatǵa ǵana tán pazıylet bolıp tabıladı. Ruwxıylıq adamdıń intellektual hám psixik álemi kompleksi sıyaqlı quramalı social hádiyse bolıp tabıladı.

Ruwxıylıq júdá keń qamtılǵan túsinik bolǵanlıǵı ushın da, joqarıda aytıp ótkenimizdey onı bir sóz benen ańlatıw asa qıyınshılıqlı.

Ruwxıylıq kóbirek insan kewiline, sırlı dúnyasına qaratılǵanlıǵı menen ajralıp turadı. Usı mánisten alıp qaraǵanda ruwxıylıq insan kewilindegi ilahiy bir nur esaplanadı, bul ilahiy nur hesh bir janzatda joq. Ruwxıylıq sonday siyqırlı tilsim, onı túwel sheshiwge adamzat qudıreti jetpeydi. Sonday eken, «Ruwxıylıq» túsinigine bir jetilisken anıqlama beriw quramalı esaplanadı.

Oǵan anıqlama beriwde birinshi Prezidentimiz Islam Karimovtıń teoriyalıq qarawlarına, milliy qádiriyatlarımızdı, tariyxıy hám materiallıq -ruwxıy miyraslarimizdi qayta tiklew boyınsha ámeliy xızmetlerine tayanıwımız, onı ózimiz ushın baǵdarlamalanatın qılıp alıwımız maqsetke muwapıq. birinshi Prezidentimiz Islam Karimov «Joqarı ruwxıylıq - jeńilmes kúsh” shıǵarmasında insandı insan etetuǵın, onıń sana-sezimi jáne ruwxıylıǵı menen bekkem baylanısqan bul túsinik hár qaysı adam, jámiyet, millet hám xalıq turmısında hesh nárse menen ólshep bolmaytuǵın orın tutıwlıǵın túsındirip: «Ruwxıylıq - insandı ruhan pákleniw, shın qálbinen ulǵayıwǵa shaqıratuǵın, adamdıń ishki dúnyası, erk-ıqrarın quwatlı, iyman - ıqtıqatın pútkil etetuǵın, hújdanın oyatatuǵın jútá úlken kúsh, onıń barlıq qarawlarınıń kriteryası” dep tariyplegen edi. Bul tariypde insan iskerliginiń barlıq ruwxıy qırları qamtıp alınǵan bolıp, biz endigiden ruwxıylıq haqqında sóz etkenimizde oǵan metodologik tiykar retinde tayanamiz.

«Ruwxıylıq tiykarları»nıń ǵárezsiz pán retinde qáliplesiwi dawam etip atırǵan sharayatta, onıń kategoriyalari, rawajlanıwı nizamlıqları, basqa social -gumanitar pánlerden ayrıqsha táreplerin hám usı waqıtta olar menen baylanısların anıqlaw máselelerin de jaqsartıp barıw zárúr boladı. Sebebi, onıń kategoriyaları hám rawajlanıw nızamlıqları anıqlanbas hám málim bir tártipke salınbas eken ol ǵárezsiz pán mártebesine iye bola almaydı.

Álbette, ruwxıylıq barlıq social gumanitar pánler sistemasında eń jasbolǵanlıǵı sebepli onıń túsiniklerin bir sistemaǵa keltiriw quramalı esaplanadı. Sebebi, onıń ayırım kategoriyalari (túsinikleri) filosofiya, estetika, etika, dintanıw hám basqa pánlerdiń túsinikleri menen de uyqaslasıp ketken. Bul tábiy xalat. Ruwxıylıqtı olardıń muwapıqlıǵısız qiyal etip te bolmaydı.

Áne sol quramalılıqqa qaramastan «Ruwxıylıq» tıń kategoriyaların anıqlawǵa, onı joqarıdaǵı pánlerden ǵárezsizligin támiyinlewge mútajlik júdá úlken. Sol mútajlikti esapqa alıp «Ruwxıylıq» tıń túsinikleri haqqında dáslepki qarawlardı ilgeri jıljıtıw múmkin boladı.

Tiykarınan ruwxıylıq da tap basqa pánler sıyaqlı óziniń ǵárezsiz kategoriyalarına iye esaplanadı. Olarǵa shártli túrde insan, millet hám jámiyet turmısı menen baylanıslı bolǵan tómendegi túsiniklerdi kirgiziw múmkin.

Shaxstıń óz ózin ańlawı, ilimpazlıq, kewili tazalıq, saqıylıq, shın júreklik, iymanlılıq, hadalik, ıqtıqatlılıq, ar-namıslılıq, páklik, miyir-shápáátlilik, hújdanlıq, rostgo'ylik, ádalatparvarlik, ata-anaǵa húrmet, shańaraqqa sadıqlıq, wapalılıq, tuwrılıq hám basqalar. Shaxstıń millet wákili sapası mártebeinde: milliy óz-ózin ańǵarıw, milliy namıs, milletparvarlik, patriotlıq, millet táǵdirine salıstırǵanda juwapkershilikti, milliy máp ústivorligini sezim etiw, milliy til, milliy tariyx, ádebiyat, kórkem óner, úrp-ádetler, dástúrler, qádiriyatlar, mámleket sistemasına, nızamlarǵa húrmet hám tıńlaǵıshlıq, saldamlılıq, óz kásipiniń sheber ustası bolıw, mámleket ishki hám sırtqı iskerliginen habardor bolıw jáne onı qollap-quwatlaw, mámleket social, siyasiy, ekonomikalıq, ruwxıy turmısında aktivlik hám basqalar bolsa ; shaxstıń jámiyet wákili retindegi mártebeinde: mámlekettiń jáhán daǵı orının asırıwdaǵı juwapkerlik, jáhán tsivilizatsiyasi jetiskenliklerin iyelew, jáhán xalıqları aldında turǵan ulıwmadunyalıq máselelerine bıyparq bolmaw, milliy hám ulıwma insanıylıq mápler muwapıqlıǵın ańǵarıw, insannıń tábiyaatınıń bir bólegi ekenligi, onı asırawda juwapkerlik hám basqa bir qatar túsiniklerdi kirgiziwi múmkin.

Joqarıda kórip ótkenimizdek, «Ruwxıylıq tiykarlari» ǵárezsiz pán retinde qáliplesip hám rawajlanıwlasıp barıp atır. Onıń jámiyet rawajlanıwı hám kámal insandı tárbiyalaw daǵı roli asıp barıp atır. Onıń kóp qırlı múmkinshiliklerinen nátiyjeli paydalanıw mámleket alıp barıp atırǵan siyasat menen baylanıslı. Tuwrı, shaxs hám millet qáliplesiwi yamasa jámiyet rawajlanıwınıń barlıq basqıshlarında ruwxıylıqtıń roli hám áhmiyetigi itibar berip kelingen.

Búginge kelip ruwxıylıqtıń jámiyet rawajlanıwındaǵı áhmiyetine salıstırǵanda munasábet barǵan sayın kúsheyip barıp atır. Burınǵı birlespeles, búgingi ǵárezsiz mámleketlerdiń kóbisinde birinde aldınlaw, ekinshisinde keyin ruwxıylıq faktorınıń roli hám áhmiyetin asırıwǵa múmkinshilik dárejesinde itibar berilip atır.

Buǵan baylanıslı Ózbekstanıń tariyxan qısqa waqıt ishinde Prezident Islam Karimovning tikkeley ǵayratı tiykarında málim tájiriybelerin toplawǵa eriskenligin atap ótiw kerek boladı. Ruwxıylıqtı kóteriw mámleket siyasatında ústivor tarawǵa kóterildi hám ol óziniń unamlı nátiyjelerin kórsete basladı.

Prezidentimiz Islam Karimovning ekinshi shaqiriq Joqarı jıynalıstıń birinshi sesiyasida etilgen lekciyasında da ruwxıylıq máselesi XXI ásir bosaǵasında ekinshi ústivor jónelis dep qaraldi. Házirde erkin puqara ruwxıylıqın, azat shaxstı qáliplestiriw máselesi aldımızda turǵan eń aktual wazıypa ekenligi jazıp qoyıldı. Basqasha aytqanda, óz aqsha -huqıqların teńiytuǵın, óz kúshi hám múmkinshiliklerine tayanadigan, átirapında júz bolıp atırǵan waqıya - hádiyselerge ǵárezsiz munasábet menen yondoshadigan, áyne zamande jeke máplerdi mámleket hám xalıq mápleri menen uyqas halda kóretuǵın erkin, hár tárepten bárkámal, saw áwladtı tárbiyalawımız kerek ekenligi uqdirildi.