1-seminar: “ruwxíYLÍqtaníW” PÁniniń obekti, predmeti, maqseti hám wazíypalarí Reje

1-SEMINAR: “RUWXÍYLÍQTANÍW” PÁNINIŃ OBEKTI, PREDMETI, MAQSETI HÁM WAZÍYPALARÍ
Reje:

1. “Ruwxıylıqtanıw” pániniń obekti, predmeti

2. “Ruwxıylıqtanıw” pániniń maqseti hám wazıypaları

3. Ruwxıylıq túsinigi, onıń mazmun hám mánisi

4. Ruwxıylıqtıń quram bólekleri hám onıń insan kámalatındaǵı ornı

5. Ruwxıylıq hám mádeniyat, olardın’ óz-ara múnásebetleri

6. Ruwxıy miyras - ruwxıylıq rawajlanıwının’ tiykarı
”Ruwxıylıqtanıw” pániniń obekti, predmeti

Ǵárezsizlik dáwirinde Ózbekstan Respublikasınıń Birinshi Prezidenti I.A.Karimovtıń baslaması menen barlıq dárejedegi tálim sistemasında “Ruwxıylıq tiykarlari” ayırıqsha hám arnawlı pán retinde oqıtıla baslandı. 1997 jıldan barlıq oqıw orınlarında “Ruwxıylıq tiykarlari" pánin oqıtıw engiziliwi jurtımız ruwxıy turmısında zárúrli hádiyse boldı. Tuwrısın tán alıw kerek, sol waqıtta tekǵana Ózbekstanda, bálki pútkil dúnya kóleminde sonday pán bar ekenin bilmes edi. Tek 1996 jıl aqırlarında bul jóneliste dáslepki qollanbalar baspadan ótkerilgen bolıp, olar bir topar avtorlar birgelikte jazılǵan “Watan sezimi” kitabı, A. Erkaevtıń “Ruwxıylıq - millet nıshani” hám M. Imomnazarovtıń “Milliy ruwxıylıǵımız rawajlanıw basqıshlari” qollanbaları edi. Aradan ótken 11 jıl dawamında bul tarawda anaǵurlım jumıslar islendi. Bir qansha kitap hám qollanbalar, joqarı hám orta arnawlı oqıw orınları, mektepler ushın qatar sabaqlıq hám qóllanbalar basıp shıǵarıldı. Ásirese, Ózbekstan Respublikası Birinshi Prezidenti I.A.Karimovtıń ruwxıylıq máselelerine aaırıqsha itibarı, onıń bul tarawǵa arnalǵan qatar shıǵarmalarınıń basıp shıǵarılıwı (1994 jıldaǵı - “Ǵárezsizlik hám ruwxıylıq” kitabı, 1997-98 jıllarda ózbek hám orıs tillerinde basıp shıǵarılǵan «Ruwxıy rawajlanıw jolında» hám «Na puti duxovnogo Vozrojdeniya» dóretpeleri, 2008 jılı “Ruwxıylıq” baspaında basılıp shıqqan “Joqarı ruwxıylıq - jeńilmes kúsh” atlı bólek shıǵarması ) bul tarawdıń bekkem ayaqqa turıwında úlken áhmiyetke iye boldı. Sonday etip, búgingi kúnde isenim menen aytıw múmkin, “ Ruwxıylıqtanıw” bólek pán retinde qáliplesip kelip atır jáne bul tarawda ádewir jetiskenliklerge erisilgenin aytsaq asıra aytqan bolmaymız. Keyinirek sol tarawda kadrlar tayarlaw máselesi jolǵa qoyılıwı munasábeti menen aqırǵı jıllarda bul pán da tarmaqlanıp, “Ruwxıylıqtıń rawajlanıw tariyxı” “Ruwxıylıqtıń diniy tiykarlari”, “Etikanıń ruwxıy tiykarlari”, “Kórkem ónerdiń ruwxıy tiykarlari”, “Shańaraq ruwxıylıǵi” “Milliy ǵárezsizlik hám ruwxıylıq” sıyaqlı jańa kurslar oqıw rejege kiritilip atır.

Biraq ele jas áwlad ruwxıy tárbiyası jolında isleniwi zárúr bolǵan jumıslar kóp. Qalaberse, bul tarawdaǵı jumıslarımızdıń jáhán páni hám insaniyat ruwxıy rawajlanıwı jolındaǵı áhmiyetin da umıtpawımız kerek. Qullası, “ Ruwxıylıqtanıw” jáhán ilminde óz ornın iyelewge ózine isenimli umtılıp atırǵan jańa pán bolıwına qaramay, onıń jobaları - úlken, niyetleri - ullı. Onıń bekkem ayaqqa turıp alıwı, kóp tárepten, ilgerinen bar bolıp kelgen oǵan eқcfc hám tutas túrli pán iyeleriniń qalıslıǵı hám qayırqomlıgıǵı da baylanıslı.

Házirgi kúnde basıp shıǵarılıp atırǵan bapı oqıw qóllanbalarda “Ruwxıylıqtıń predmeti, túsinikleri...” degen gápler bas betqa shıǵıp qalıp atır. Ilimiy tárepten jandasǵanda bunday dew onsha tuwrı emes. Álbette, geyde sonday jaǵdaylar ushraydı, pán teması menen atı birdey bolıp qaladı. Mısalı, biz filosofiyanı úyrenetuǵın pándi de “Filosofiya” deymiz, tariyxin úyrenetuǵın pándi “Tariyxtanıw” dep o'tirmay, ápiwayı etip “Tariyx” deymiz, Etikataniw, Ekonomika teoriyası, Ádebiyattanıw ilimi pánleri de geyde xalıq tilinde qısqa etip “Etika”, “Ekonomika”, “Ádebiyat” dep isletiledi. “Fizika”, “Etika” pánleriniń atı da tiykarınan bul pán temaları atı menen atalǵan. Biraq baribir turmıstıń arnawlı bir tarawı menen bul tarawdı teoriyalıq úyreniwge qaratılǵan ılım baǵdarın parq etken durıs.

Joqarıda aytıp ótilgeni sıyaqlı, sol kúnge shekem jáhán iliminde ruwxıylıqǵa mádeniyat strukturalıq tárepi retinde qaralǵan bolsa, búginge kelip bul hádiysege jańasha qaraw qáliplesip kelip atır. Bul qarawǵa qaray ruwxıylıq materiallıq mútajlikler tuwındı retinde emes, bálki insan hám jámiyet ómiriniń tiykarın qurawshi ǵárezsiz úsh tiykarǵı jónelis (ekonomika, siyasat, ruwxıylıq ) dıń biri retinde alıp qaralıp atır. Sonday jantasıwdan kelip shıqqanımızda, kerisinshe, “mádeniyat” insan ruwxıy iskerliginiń tuwındısı, basqa sóz benen aytqanda, insan ruwxıylıǵınıń materiallıq haqıyqatlıqtaǵı ızlerı retinde kórinetuǵın boladı. “Ruwxıylıq tiykarlari” páni programmalıq sistemasın belgilewde bul jańasha jantasıwǵa tayanıldı.

Ulıwma mániste “ Ruwxıylıqtanıw” pániniń tiykarǵı ob'ekti -ǵárezsiz Ózbekstan ushın eń aktual máselelerden biri bolǵan shaxs hám millet ruwxıylıqınıń rawajlanıwı, tiykarǵı qádiriyatları, qáliplesiw jolları jónindegi milliy ruwxıy miyraslarımız dástúrlerinege tayanuvchi teoriyalıq juwmaqlar hám qarawlar sistemasınan ibarat esaplanadi. Bizge málim, jáhán mádeniyatına biziń babalarımız qosqan úles az emes. “ Ruwxıylıqtanıw” dıń arnawlı pán retinde úyreniliwi, sol mániste, búgingi kúnde de jáhán mádeniyatı rawajlanıwına arnawlı bir unamlı nátiyjeler keltiriw múmkinshiligın názerden qaldırıp bolmaydı.

“Ruwxıylıqtanıw” pániniń maqseti hám wazıypaları

“Ruwxıylıqtanıw” pániniń predmeti retinde jámiyet hám insan turmısında ruwxıylıqtıń ornı, shaxs hám millet ruwxıylıqınıń tiykarǵı tárepleri, milliy rawajlaniwimizdiń ruwxıy -etikalıq negizleri, ulıwma insanıylıq qádiriyatlar hám milliy ruwxıylıǵımız, ruwxıylıq hám aǵartıwshılıq, ruwxıylıqtıń ruwxıylıq, mádeniyat, ekonomika, siyasat, etika, kórkem óner hám ádebiyat sıyaqlı tarawlar menen óz-ara munasábetleri, ǵárezsiz Ózbekstanda jas áwlad ruwxıy tárbiyasınıń aktual máseleleri hám jetkinshek tárbiyasında bas ruwxıy qádiriyatlarımızdiń ornı hám áhmiyeti, globallasıw sharayatında ruwxıylıqǵa qáwip hám onı jónge salıw jolları sıyaqlı máseleler ata-babalarımız jaratqan milliy ruwxıy miyraslarımız dástúrleri hám Ózbekstan Respublikası Birinshi Prezidenti I.A.Karimovning ruwxıylıq máselelerine tiyisli dóretpeleri, teoriyalıq pikir hám oy-pikirlerine tayanǵan halda kórip shıǵıladı.

Búgingi kúnde jas áwladtı ruwxıy bárkámal shaxs bolıp qáliplesiwin támiyinlew tálim-tárbiya sistemasınıń bas maqseti bolıp turipti. Áyne sol maqsetke qaratılǵan halda orta mekteptiń 7-9 klassları, kolledj hám liceyler, barlıq joqarı oqıw orınları oqıw jobalarına “Milliy ideya hám ruwxıylıq tiykarlari” pánlerinen bólek kurslar kiritilgen. Bul tarawda ilgeri qánige tayarlanbaǵanlıgın esapqa alsaq, házirge kelip pedagogikalıq tálimniń bakalavriat hám magistratura basqıshlarında bul tarawlardan kadr tayarlaw máselesi aktual wazıypaǵa aynalǵan. Soǵan kóre “Milliy ideya, ruwxıylıq tiykarları hám huqıq tálimi” arnawlı bólimi studentlerine “Ruwxıylıqtanıw” kursın oqıtıwdıń bas maqseti bakalavriat studentlerin ruwxıylıq salasın úyreniwdiń tiykarǵı teoriyalıq máseleleri menen tereńrek tanıstırıwdan ibarat bolıp qaladı. Sebebi jańalanǵan oqıw rejesine qaray bul qánigelik ushın zárúrli bolǵan “Ruwxıylıqtıń rawajlanıw tariyxı”, “Shańaraq ruwxıylıqi”, “Kórkem ónerdiń ruwxıy tiykarlari”, “Milliy ruwxıy tikleniw” sıyaqlı kurslar bólek hám tolıq oqıtıladı.

Sol sebepli bul oqıw qóllanbanıń tema sheńberi joqarı tálimniń basqa qánigelik baǵdarlarında oqılatuǵın «Ruwxıylıqtanıw» ulıwma kursınan sezilerli parıq etedi.

Pánniń oqıtıw usılları onıń maqset hám wazıypalarınan hám tálim qaysı tıńlawshılar (studentler, oqıwshılar) ushın qaratılıp atirǵanlıǵınan kelip shıǵıp belgilenedi. Lekciyalar, sáwbetler, túrli qıylı ámeliy shınıǵıwlar sisteması hár bir oqıw ornı qánigelik baǵdarına muwapıq túrde islep shıǵılıp, olar tekǵana bul oqıw ornı professor -oqıtıwshıları, bálki tema talabına kóre, respublikanıń arnawlı bir tarawdaǵı jetekshi ilimpazları hám qánigelerin usınıs etilgen halda shólkemlestiriledi. Sabaqlar, ásirese, sáwbetler tek sabaq bólmelerinde emes, temaǵa muwapıq túrde túrli mádeniyat mákemeleri, atap aytqanda, muzeyler, teatrlar, ilimiy izertlew institutlarında da dúziliwi jaqsı nátiyje beredi.

Studentlerdiń pán temaların ózlestiriw ústinde ǵárezsiz tayarlıq alıp barıwlarına bólek áhmiyet beriledi. Olar payda etgen bilim hám kónlikpelerdi tekseriw referat -recenziya, erkin dóretpe, awızsha sáwbet-seminar, kompyuter testleri, qısqasha lekciya, dóretiwshilik jumıslar formasında ámelge asırıladı hám ǵárezsiz tayarlıqtı tekseriwdiń basqa túrli usılları da keń qollanıladı.

Ámeliy shınıǵıwlar, tiykarınan, seminar -sáwbet, referat -recenziyalar jazıw, jańa pedagogikalıq usıllardan nátiyjeli paydalanıw, bazı temalardı ańlap jetiwdegi mashqalalardi sheshiwge qaratılǵan soraw-juwaplar formasında ótkeriledi. Informaciya texnologiyaları, suwretleytuǵın kórgezbeli qurallardıń múmkinshiliklerinen keń paydalanıw, bir qatar shınıǵıwlardı túrli ruwxıylıq hám mádeniyatqa baylanıslı mákemelerde ótkeriw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı.