|
Harbiy psixologiya-jangavor harakatlar sharoitidagi odamning xulqatvori, boshliqlar va ularning qo‘l ostidagilar o‘zaro munosabatlarining psixologik tomonlari «psixologik urush» olib borish va unga qarshi kurash kabi masalalarni o‘rganadi.
Sport psixologiyasi- sportchi va uning shaxsiy xususiyatlari, ularni psixologik jihatdan tayyorlash shart-sharoitlari va vositalari, sport musobaqalarini tashkil qilish va o‘tkazish kabi masalalarni o‘rganadi.
Savdo psixologiyasi–xaridorlar psixologiyasini, talablarini, ularning individual xususiyatlarini hisobga olish, xizmat ko‘rsatishning psixologik omillari, reklamalarni tayyorlash, ularning xaridorga ta’siri kabi masalalarni o‘rgandi.
Yosh davrlari psixologiyasi- psixik xususiyatlarning yosh davomidagi dinamikasini, psixik taraqqiyot qonuniyatlarini o‘rganadi. Yosh davrlari psixologiyasi quyidagi tarmoqlarga ega: bolalar psixologiyasi, o‘smirlar psixologiyasi, o‘spirin yoshlar psixologiyasi, katta yoshli kishilar psixologiyasi, geranto psixologiya (qariyalar psixologiyasi).
Sotsial psixologiya (ijtimoiy psixologiya ham deb yuritiladi)-kishilar orasidagi munosabatlarda yuzaga keladigan psixik hodisalarni o‘rgandi. Uning predmeti turli xildagi uyushgan va uyushmagan, rasmiy va norasmiy birlashmalardagi shaxslararo munosabatlarni o‘rganish. Sotsial psixologiya ijtimoiy kayfiyatni, taqlid qilish hodisasini, «psixologik» yuqishni, guruhlardagi tabaqalanish va liderlik hodisalarini o‘rganadi.
3. Motiv - inson xulq-atvorning ichki barqarorligi, harakatta undovchi tushunchadir.
Motivatsiya esa xulq-atvorni psixologik va fiziologik boshqarishning dinamik jarayoni bo’lib, unga tashabbus, yo’nalganlik tashkilotchilik, qo’llab-qo’vvatlash qiradi. Ta’lim jarayonida o’hish motivlari "nima uchun” "nimaga?', "qanday maqsad bilan?" kabi savollar asosida yuzaga keladi. Motivlar birinchidan, o’quv faoliyatiga undasa, ikkinchidan, maqsadga erishish uchun zarur yo’l va usullar tanlashga yordam beradi. O’quv faoliyatida o’quv motivlar o’quvchilar tomonidan tanlanib, ular o’quvchining maqsadi, qiziqishi, kelajak rejalari bilan bevosita bog’liq bo’ladi. Yosh xususiyatlaridan kelib chiqqan holda o’quv motivlari turli yosh davrlarida turlicha bo’ladi
Shaxs xulq-atvorini ichkaridan, ichki psixologik sabablar tufayli boshqarish odatda shaxsiy dispozitsiyalar ham deb yuritiladi. Shaxs tomonidan anglanilishi yoki anglanmasligi ham mumkin. Ba’zan shuday bo’ladiki, shaxs o’zi amalga oshirgan ishi yoki o’zidagi o’zgarishlarga nisbatan shakllangan munosabatning haqiqiy sababini o’zi tushunib yetmaydi “nega? Degan savolga o’zim ham bilmay qoldim, bilmayman deb javob beradi”. Bu anglanmagan dispozitsiyalar yoki ustanovkalar deyiladi. Agar shaxs biror kasbga ongli tarzda qiziqib, uning barcha sir-asrorlarini egallash uchun astoidil harakat qilsa, unda vaziyat boshqacharoq bo’ladi, ya’ni dispozitsiya anglangan ongli hisoblanadi.
21-вариант
1.Шахснинг ижтимоийлашуви тўғрисида тушунча
2.Мотив ва унинг турлари
3. Инсоний муносабатларга турлича ёндашувлар: интеракционизм,
когнитивизм, бихевиоризм, фрейдизм
1….Ижтимоий муҳит таъсири остида шахснинг шаклланиш жараенини тавсифлаш учун "ижтимоийлашув" тушунчасиишлатилади. Дастлаб бу тушунча фанда XIX асрнинг охирида пайдо бўлди. Ижтимоийлашув деганда шахснинг ўз ҳаёти мобайнида ўзи мансуб бўлган жамиятнинг ижтимоий меъерлари ва маданий қадриятларини узлаштириш жараени тушунилади. Ижтимоийлашув натижасида инсоннинг био ва руҳий жиҳатларига мақсадга мувофиқ, окилона таъсир утказилади. "Ижтимоийлашув" тушунчаси "шахсни тарбиялаш", "шахсни шакллантириш" тушунчалари билан чамбарчас боғлиқ, бирок у кенг тушунча бўлиб, инсонга барча мумкин бўлган таъсирларни камраб олишга имкон беради.
Шахснинг дастлабки ижтимоийлашуви унинг келиб чиқиши билан боғлиқ. Инсоннинг онгига ва хатти - ҳаракатида оила катта аъзоларининг ижтимоий макоми, машгулот тури, турмуш даражаси, маълумоти, сиесий йўналиши каби омиллар таъсир кўрсатади. Шунингдек, кўпгина сифатлар ота-оналар, кариндош-уруглардан, таниш-билишлар ва маҳалла-куй, ҳамда бошқалардан узлаштириб олинади.
Ижтимоийлашув жараенининг сифат сари кечиб бориши шахснинг ўзи ҳақидаги ва бошқаларнинг у хакдаги фикрларига маълум муносабат юзага келабошлайди. Узингизни баҳолаш билан бирга бошқаларнинг қарашлари ва берган баҳоларига жавобан коникиш, гурур, ўзига ишончни кучайиши, узини бекаму-куст деб ҳисоблаш, уялиш, афсусланиш, эхтиеткорликка мойиллик каби ҳолатлар юзага келади.
2… Мотив – бирор нимага эришиш ёки ундан кочишга булган ички сабаб. Агар эхтиёж- бу мухтожлик, йук нарсани тулдириш, мухтожликни кондириш булса, мотив бу уни туртиш, фаолликга даъват килиш омилидир. Мотив ижобий ёки салбий хиссиётлар билан бирга кузатилиб боради. Эхтиёжлар кондирилиб , бартараф этилади, лекин вакт утиб яна кайтиши мумкин. Мотив эса максад билан бирга юради. Максад- инсон унга интилади, мотив максадга интилиши учун сабаб. Максад турли хил мотивларга асосоланиб куйилиши мумкин.
Фаолиятнинг амалга ошиши ва шахс хулқ-атворини тушунтириш учун психологияда “мотив” ва “мотивация” тушунчалари ишлатилади.
“Мотивация” тушунчаси “мотив” тушунчасидан кенгроқ маъно ва мазмунга эга. Мотивация – инсон хулқ-атвори, унинг боғланиши, йўналиши ва фаоллигини тушунтириб берувчи психологик сабаблар мажмуини билдиради. Бу тушунча у ёки бу шахс хулқини тушунтириб бериш керак бўлганда ишлатилади, яъни: “нега?”, “нима учун?”, “нима мақсадда?”, “қандай манфаат йўлида?” деган саволларга жавоб қидириш – мотивацияни қидириш демакдир. Демак, у хулқнинг мотивацион таснифини ёритишга олиб келади.
Шахснинг жамиятда одамлар орасидаги хулқи ва ўзини тутиши сабабларини ўрганиш тарбиявий аҳамиятга эга бўлган нарса бўлиб, масалани ёритишнинг икки жиҳати фарқланади:
Do'stlaringiz bilan baham: |
